به‌شی دووه‌م
زمانى كوردى له‌ناو كه‌له‌پوورى ئیسلامی دا
و
قڕانى له توێژینه‌وه‌و تێزه‌كانى په‌یمانگاو كۆلێجى زانسته ئیسلامییه‌كان
(هه‌ڵوه‌سته‌و ڕامان)
هێمن عومه‌ر خۆشناو
شه‌رمنى له كوردی نووسین به درێژایى مێژووى كه‌له‌پوورى ئیسلامى:
ئێمه نكوڵى له هه‌وڵ و كۆششى زانایانمان ناكه‌ین، كه به درێژایى چه‌ندین سه‌ده مه‌لاو پێشه‌وایانى ئایین قه‌ڵه‌م به‌ده‌ستى كوردى نووسین بوون، به‌ڵام هه‌ندێكیان نه‌یانشاردۆته‌وه كه رووبه‌ڕووى گله‌یى و توانجى خه‌ڵكى تر بوون، به‌وه‌ى كه به كوردى نووسیویانه، هه‌ندێكیان زاناى گه‌وره بوون و كۆڵیان نه‌داوه، به‌ڵام به شه‌رمیشه‌وه زمانى كوردییان خستۆته ناو بۆته‌ى چه‌ند نووسینێكیان. بۆ نموونه (ئیبن ولحاج) دوو سه‌ت ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له مه‌هدینامه‌كه‌یدا كه به زمانى كوردییه، له كۆتاییه‌كه‌یدا ده‌نووسێ:
نه‌زمم كرد له قه‌ولى سه‌حیح
به له‌فزیى كوردی و نافه‌سیح
بۆ مونێیفان (لا للشحیح)
بۆ ئینتیفاقى عاممه‌تێ1
ده‌بینین زمانى كوردى، به زمانێكى نافه‌سیح داده‌نێ، كه ئه‌مه جۆره پاساوێك بووه، بۆ ئه‌وه‌ى لێى قه‌بوڵ بكه‌ن و توانجى لێ نه‌گرن، چونكه خۆى دانى پێداناوه.
هه‌روه‌ها دواى ئه‌م شاعیره‌ش، (نالى) راشكاوانه ئه‌م به سووك سه‌یركردنه‌ى كه‌سانى تر له هه‌مبه‌ر زمان ئاشكرا ده‌كات و ده‌ڵێ:
كه‌س به ئه‌ڵفازم نه‌ڵێ خۆ كوردییه، خۆ كردییه
هه‌ر كه‌سێ نادان نه‌بێ خۆى تاڵیبى مه‌عنا ده‌كا2
ئه‌گه‌رچى دواى ئه‌مانه له سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى بیسته‌م، هه‌ر زانایانى كورد بوونه پێشه‌نگ له به كوردى كردنى ئه‌و بواره زانستییانه‌ى، كه پێشتر نامۆ بوون به كوردى بكرێن، وه‌ك (مامۆستا مه‌لا ره‌شید به‌گى بابان یه‌كه‌م زاناى كورده فه‌رمایشتى پێغه‌مبه‌ر (د.خ)ى كه له موسلیم و بوخاریدان كۆبكاته‌وه‌و ته‌رجه‌مه‌ى كردوون بۆ كوردى....و مامۆستا مه‌لا عه‌بدولكه‌ریمى موده‌ریس یه‌كه‌م كه‌سه له ناوچه‌ى سلێمانى وتارى ئایینى به كوردى له‌سه‌ر مینبه‌ر خوێندۆته‌وه‌و یه‌كه‌م كه‌سه شه‌ریعه‌تى ئیسلامى به تێرو ته‌سه‌لى به كوردى داناوه)3 ، وێڕاى ته‌فسیره‌كه‌ى و ته‌فسیرى (مه‌لاى گه‌وره‌ى پێنجوێنى) كه پێشتر به كوردى داینابوو، هه‌موو ئه‌مانه هه‌وڵى زۆر بوێرانه‌و جددى بوون بۆ به زانستكردنى زمانى كوردى، ته‌نانه‌ت مامۆستا (مه‌لا عه‌بدولكه‌ریمى موده‌ڕیس) له كۆكردنه‌وه‌ى فه‌تواكانى زانایانى كورد له كتێبى (جواهر الفتاوى) دا، به‌تایبه‌تى له بابه‌تى (تةڵاق) دا وته‌كانى هه‌ر به كوردى نووسیوه‌ته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ى له وه‌رگێڕاندا فه‌تواكه گۆڕانى به‌سه‌ردا نه‌یه‌ت. هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر ته‌ماشاى به‌شێك له ده‌ستخه‌تى زانایانمان بكه‌ین له باره‌ى پرسه گرنگه‌كانى شه‌رع، به‌شێكیان پرسیارو وهڵامه‌كه‌یان به كوردى نووسیوه‌ته‌وه، هیچ پاساوێك هه‌ڵناگرێ كه‌سێك بێ و به عه‌ره‌بى توێژینه‌وه‌یان له‌سه‌ر بكا، له كاتێكدا خودى ده‌قه‌كه به كوردییه‌و ده‌شێ دواتر بۆ زمانى تر وه‌ربگێڕدرێن. بۆ وێنه ئه‌م ده‌سخه‌ته‌ى خواره‌وه زیاتر له سه‌د ساڵه وا به كوردى نووسراوه‌ته‌وه:4
كه‌مته‌رخه‌مییه‌ك و بێ ده‌سه‌ڵاتییه‌كه له خودى زانایان بووه نه‌ك له زمانه‌كه:
ئه‌م توانج و پلار تێگرتنه‌ى زانایانى كورد له‌و زانایانه‌ى كه به كوردییان نووسیوه، رۆڵێكى زۆر نه‌رێنى هه‌بووه له گه‌شه‌كردنى زمانى كوردى و به‌ره‌و به زمانى زانست چوونى، ته‌نانه‌ت زانایه‌كى وه‌ك (ئیبن و ئاده‌مى باڵه‌ك) ته‌نیا پێشه‌كییه‌كه‌ى به كوردى بۆ كتێبى (مشكاه المنقول) نووسیوه، دراوه‌ته به‌ر توانج و پلاران. له كاتێكدا ئه‌گه‌ر ناوه‌ڕۆكى كتێبه‌كه به كوردى بنووسرایه، به دڵنیایى له‌به‌ر هه‌ژموونى زاناى ناوبراو به‌سه‌ر زانستى ئه‌وساداو كه‌سێتییه‌كه‌ى، زمانى كوردى ده‌برده قۆناغێكى تر. هه‌ر بۆیه كه‌سێكى وه‌ك (مه‌لاى گه‌وره‌ى كۆیى) پێى وایه كه‌م و كوڕییه‌كه له زمانى كوردى نییه، به‌ڵكو زمانى كوردى به زمانێكى زیندوو و ڕاقى داده‌نێ و سوپاسى ئه‌وروپاییه‌كانیش ده‌كا ئه‌وانه‌ى نرخ بۆ زمانى كوردى داده‌نێن5 و كێماسییه‌كه‌ش بۆ خودى زانایانمان ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێ: ((ئه‌صنافى به‌شه‌ر زوبانیان موخته‌لیفه، زۆریان ده‌نین، بێ قه‌واعیدن، قسمه‌كیان راقین، شوكرى به‌عزێ ئه‌وروپایى ئه‌كه‌ین، لیسانى كوردیش به لیسانێ زیندووى راقى حیساب ئه‌كه‌ن، واقیعه‌ن به قه‌واعیده، لاكین مه‌وادێ زۆرى زایع بووه، ئه‌وه‌ى له ده‌ست لادێیان مابێ مایه، ئى كه‌وته ناو مه‌لایان فه‌وتا، هه‌تا ناشكورى نه‌بێ گه‌لێكى ئیفاده‌و ئیستیفاده‌ى پێوه نه‌هێشترایه، حه‌تتا كوللى قه‌ومێ زوبانیان شێوه‌ى لێك جودایه، دوو ئینسان وه‌ك یه‌ك قسه ناكه‌ن، ئیختیلافى لیسان و له‌ون، ده‌خلى ئه‌وزاعى ئه‌رزو ئاسمانى تیایه، ئه‌گه‌رچى قائیم به به‌ده‌نه، ئه‌مما به ئافاقى حیسابه.)) . بۆیه به درێژایى ئه‌م چه‌ند سه‌دانه به بۆچوونى مه‌لاى گه‌وره، كورد كه‌سى داناو حه‌كیمى نه‌بووه، تا بایه‌خ به زمان بداو له میانى نووسینى ته‌فسیره‌كه‌یدا، كوردییه‌كه‌ى وا بووبێته زمانى زانست كه باكى به هیچ نه‌بێ و بێ باكانه رسته‌كان به كوردى دابڕێژێ : ((ناشكورى نه‌بێ، چونكى كورد حه‌كیمیان نه‌بووه، له زوبانى كوردى هه‌رچه‌ند ئه‌كه‌م كه‌لیمه‌یه نادۆزمه‌وه، ئه‌و مه‌عنایه بگه‌ینێ، ته‌فسیرى قورئانى وا پان و به‌رین، به زوبانى كوردى ته‌سك و كورت حق الانێاف زۆر گران و زه‌حمه‌ته)) . بۆیه ئه‌م خه‌مى بوونه زمانى زانست، مه‌لاى گه‌وره‌ى وا لێكردووه كه به قووڵى بیرى لێ بكاته‌وه‌و بگاته ئه‌و راستییه‌ى كه ((ناشكورى نه‌بێ زوبانى كوردى قه‌ت نه‌بۆته لیسانى عیلم تا ته‌وه‌سسوعى ببێ)) ، فراوانییه‌كه‌ش له كاتى كاركردنى له ته‌فسیره‌كه‌یدا بۆ ده‌ركه‌وتووه، كه‌چى خۆى و زانایانى، پێ كه‌مته‌رخه‌م و ده‌سته‌وه‌ستان بووه.
كه‌مته‌رخه‌مى ئه‌كادیمییه‌كانى ئه‌مڕۆ له هه‌مبه‌ر زمانى كوردى:
ئه‌گه‌ر كه‌له‌پوورى ئیسلامى به هه‌ر هۆكارێك بێ كه‌مترین ڕێژه‌ى نووسینى كوردى و زۆرترین زاناى كوردى له‌خۆگرتبێ، ئه‌وا بۆ ئه‌وسا ئه‌و زانایانه پاساوى خۆیان هه‌بووه‌و ناویشیان هه‌ر دره‌وشاوه‌یه ئه‌گه‌ر به كه‌مترین رسته‌ش خزمه‌تى زمانى خۆیان و زانسته‌كه‌یان كردبێ، لێ بۆ ئه‌و توێژه‌رانه‌ى ئه‌مڕۆ كه له بوارى زانسته ئیسلامییه‌كانداو له كۆلێجه‌كانى شه‌ریعه‌ت و زانسته ئیسلامییه‌كانى زانكۆكانى كوردستاندا توێژینه‌وه ده‌نووسن، كه‌شه‌كه جودایه‌و هه‌ڵوه‌سته‌ى دیكه‌ى له‌سه‌ر ده‌سه‌نگرێته‌وه، به‌وه‌ى:
1-ئه‌گه‌ر زانایانى كۆنمان له وتارو وه‌عزیشدا كوردى ڕه‌وان و كوردى زانى باش نه‌بووبن، له‌به‌ر ئه‌و كه‌شه‌ى تێیدابوون، خۆ به‌شى هه‌ره زۆرى ئه‌كادیمییه‌كانى ئێستاى بوارى شه‌ریعه‌ت له كوردستاندا، مامۆستاى ئاینین و له وتارو ئامۆژگاریاندا كوردى ڕه‌وانن و ئاخێوه‌رى باشن و جار جاریش وتارى سه‌ر گۆڤارو رۆژنامه‌و نامیلكه و كتێب به كوردى ده‌نووسن، كه‌چى بۆ توێژینه‌وه‌كانیان ته‌نیا عه‌ره‌بى به‌كاردێنن.
2-ئێستا به‌شى زۆرى كایه‌كانى ترى زانستى له زانكۆكان، توێژینه‌وه‌كانیان به كوردى ده‌نووسن، هه‌ق بوو پسپۆڕانى زانسته ئیسلامییه‌كان پێش ئه‌وان ده‌ستپێشخه‌ر بن له به كوردى نووسینى لێكۆڵینه‌وه‌كان.
3-ماتووڵ ئێستا هه‌وڵى زۆر هه‌ن بۆ به كوردى كردنى ده‌قه ئاینییه‌كان، ئه‌مه له‌گینتره بۆ لێكۆڵه‌ران كه له پاڵ كردنه كوردى ده‌قه‌كان، توێژینه‌وه‌كانیش بكرێنه كوردى.
4-ولاَتانى دراوسێ به تورك و فارس، هیچ به نه‌نگى نازانن كه ته‌واوى توێژینه‌وه‌كانیان به زمانى خۆیانه‌و له‌م ڕووه‌وه زمانیان بۆته زمانى زانستى ئاینیش و زۆرترین به‌رهه‌مى كه‌له‌پوورى ئیسلامیان وه‌رگێڕاوه‌ته سه‌ر زمانى خۆیان و توێژینه‌وه‌كانیشیان به شانازییه‌وه به زمانى خۆیانه.
5-ئه‌و خۆبه‌كه‌مزانینه‌ى ئاخێوه‌رانى كوردى له هه‌مبه‌ر زمانى عه‌ره‌بى، وایكردوه هه‌ڵه‌ى زانستى و ئه‌كادیمیش روبدات، به‌وه‌ى :
أ/ جارى وا هه‌یه ده‌قه‌كه به كوردى نووسراوه، بۆ نموونه ته‌فسیرێكى كوردییه، یان شه‌ریعه‌ته به كوردى نووسراوه، لێكۆڵه‌ر تێزه‌كه‌ى خۆى به عه‌ره‌بى له‌سه‌ر ده‌قه كوردییه‌كه ده‌نووسێ، له كاتێكدا هه‌ڵسه‌نگێنه‌رى تێزه‌كه ره‌نگه عه‌ره‌ب بێت و هیچ له ده‌قه ئه‌سڵیه‌كه نازانێ كه به كوردییه‌و ناچاریشه ده‌بێ هه‌ڵیبسه‌نگێنێ.
ب/ جارى وا هه‌یه، زانا كورده‌كه خۆى ده‌قه‌كه‌ى به كوردى و عه‌ره‌بى نه‌نووسیوه، به‌ڵكو به توركى یان به فارسى نووسیوه، جا ماتوڵ عه‌ره‌بى نییه، چ حه‌وجێ نییه به عه‌ره‌بى توێژینه‌وه‌ى له‌سه‌ر بكرێ، به‌ڵكو له‌پێشتره به كوردى یان فارسى توێژینه‌وه‌ى له‌باره‌وه بكرێ.
ب/ ئه‌گه‌ر ئه‌و زانكۆیه‌ى تێزه‌كه‌ى پێشكه‌ش ده‌كرێ له ده‌ره‌وه‌ى كوردستان بێ، تا ڕاده‌یه‌ك ڕێى تێده‌چێ، به‌ڵام له‌ناو كوردستان و دواى دوو ده‌یه زیاتر له هه‌وڵى به كوردیكردنى میتۆدى زانكۆكان، چ حه‌وجێ نییه به عه‌ره‌بى بنووسرێ!
6- له‌م چه‌ند ساڵه‌ى رابردوودا فارس و تورك زۆرترین هه‌ڵمه‌تى وه‌رگێڕانیان ده‌ست پێكردووه بۆ زانسته ئایینى و شه‌رعییه‌كان، ته‌نانه‌ت بوارى مه‌نتیق و كه‌لام كه كورد زۆرترین شاكارى نووسراوى هه‌یه، ئه‌وان خه‌ریكه كتێبخانه‌كانیان پڕ بێ له سه‌رچاوه‌ى هه‌مه‌جۆر به زمانى خۆیان، كه‌چى تا ئێستا له‌ناو ئێمه‌دا ئه‌و بوێرییه نابینرێ، ته‌نانه‌ت هه‌ندێ ئه‌كادیمى به دروستى نازانن ئه‌م زانستانه بكرێنه كوردى، بۆیه‌شه ئه‌وه‌نده ڕشدن له‌سه‌ر نووسینى توێژینه‌وه‌كانیان به زمانى عه‌ره‌بى.
7- مه‌رج نییه هه‌موو توێژینه‌وه‌كان به كوردى بنووسرێن، چونكه ده‌شێ هه‌ندێك توێژینه‌وه جه‌خت بكه‌نه‌وه سه‌ر لایه‌نى زمانه‌وانى ده‌قه عه‌ره‌بییه‌كان، ئه‌وكاته كه‌متر ڕێى تێده‌چێ به كوردى بنووسرێن، به‌ڵام ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى به بوارى شه‌ریعه‌ت و مامه‌ڵه‌و كێشه‌و دیارده ئاینییه‌كانه‌وه هه‌یه، زۆر ئاساییه‌و زانستییه كه به كوردى بنووسرێن و هه‌وڵه‌كانیش ئه‌وسا هیچیان له هه‌وڵى ئه‌و زانایانه‌ى ده‌ره‌وه‌ى زانكۆ كه‌متر نابێ، كه به كوردى توێژینه‌وه له كایه‌ى ئایین ده‌كه‌ن.
8-هه‌ر له كۆنه‌وه ئیجازه‌ى زانستى به زمانى عه‌ره‌بى نووسراوه، ئێستا دواى ئه‌م هه‌موو گۆڕانكارییانه ئیجازه‌ى زانستى هه‌ر به عه‌ره‌بى ده‌نووسرێن و ته‌نانه‌ت بڕوانامه‌و ئیجازه‌ى جوان خوێندنه‌وه‌ى قورئانى پیرۆز كه ئێستا له كوردستان زۆر به هه‌ڕمێنه، هه‌مووى به عه‌ره‌بییه‌و كه‌س زات ناكات به كوردى بنووسێ، وه‌ك ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌ر به كوردى بێ ئیجازه‌كه دروست نه‌بێ!
ئه‌م هه‌وڵى زاتكردنى به كوردى نووسینى توێژینه‌وه ئاینییه‌كان، ده‌رگایه‌كى دیكه‌یه به ڕووى به زانستى كردنى زمانى كوردى، به‌تایبه‌تیش ئاوڕدانه‌وه‌یه له‌و كه‌له‌پووره زۆرو زه‌به‌نده‌ى زانایانى كورد، كه سه‌رده‌مانێك ده‌رفه‌تى به كوردى نووسینیان نه‌بوو، ده‌بێته هۆى ئه‌وه‌ى ئه‌كادیمیه‌كانى ئێستا بۆشایى هه‌وڵى ئه‌وان پڕ بكه‌نه‌وه‌و نه‌وه‌ى داهاتووش رابێنن وه‌ك نه‌ته‌وه‌كانى ترى دراوسێمان به زمانى خۆمان خزمه‌تى ئاینى خۆمان بكه‌ین.
+++++++++++++++++++++
1-ده‌قنامه، محمد عه‌لى قه‌ره‌داغى، به‌رگى يه‌كه‌م، ئاراس 2008، ل93
[2] - ديوانى نالى، لێكؤڵينه‌وه‌و لێكدانه‌وه‌ى مه‌لا عه‌بدولكه‌ريمى موده‌ڕيس و فاتح عه‌بدولكه‌ريم، چاپى دووه‌م، سنه،1383، ل107
[3] - بوژاندنه‌وه‌ى مێژووى زانايانى كورد له رێگاى ده‌ستخه‌ته‌كانيانه‌وه، محمد عه‌لى قه‌ره‌داغى، بةرگى هةشته‌م، ئاراس 2008، ل375
4-ئه‌م ده‌ستخه‌ته له كتێبخانه‌ى خوالێخۆشبوو (مه‌لا شه‌فيعى باڵه‌كى) وةرگيراوه.
[5] - به داخه‌وه زانا عه‌ره‌به‌كان كه‌متر هانى غه‌يرى عه‌ره‌بييان داوه، ته‌نانه‌ت به‌م دواييانه‌ش دواى له‌ناوچوونى ڕژێمی به‌عس، زانايه‌كى وه‌ك (ئيبراهيم نيعمة) له ئاهةنگيَكى ئيجازه‌دانى چه‌ند مه‌لايه‌كى كورد له هه‌وليَر، وتاريَكى خويَندةوةو گله‌يي ئه‌وه‌ى كرد كه‌نيگه‌رانه چونكه زؤربه‌ى زؤرى تابلؤى شويَنه گشتييه‌كانى هةوليَر بة عه‌ره‌بى نين و به كوردين.
6-ته‌فسيرى كوردى له كه‌لامى خوداوه‌ندى، مه‌لاى گه‌وره‌ى كۆيى، به‌رگى حه‌وته‌م، ل192
[7] - ته‌فسيرى كوردى له كه‌لامى خوداوه‌ندى، مه‌لاى گه‌وره‌ى كۆيى، به‌رگى سێ يه‌م، ل82
[8] - ته‌فسيرى كوردى له كه‌لامى خوداوه‌ندى، مه‌لاى گةوره‌ى كۆيى، به‌رگى حه‌وته‌م، ل93
[9] - خوالێخۆشبوو د. محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د گه‌زنه‌يى هه‌ندێ توێژينه‌وه‌ى به زمانى كوردى له گۆڤاره ئه‌كاديمييه‌كانى زانكۆكان بڵاوكردۆته‌وه، ئه‌و برِواى ته‌واوى به‌وه هه‌بوو كه زۆر ئاساييه به كوردى توێژينه‌وه‌كانيان بنووسرێ و زانكۆش ده‌بێ قه‌بوڵى بكا.
[10] - تا ئێستا له‌سه‌ر ته‌فسيره كوردييه‌كانى (مه‌لاى گه‌وره، مه‌لا عه‌بدولكه‌ريمى موده‌ڕيس، مه‌لا حوسێن شێخ سه‌عدى، مه‌لا عوسمان عه‌بدولعه‌زيز.......) تێزى ماسته‌رو دكتۆرا به زمانى عةره‌بى نووسراون.
[11] - بۆ نموونه زۆربه‌ى به‌رهه‌مه‌كانى (به‌ديعوززه‌مان سه‌عيدى نورسى) له بنه‌ڕه‌تدا بة توركى نووسراون، دواتر كراونه‌ته عه‌ره‌بى، نزيكه‌ى ده لێكۆڵینه‌وه‌ی ماسته‌رو دكتۆرا له باشوورى كوردستان پشتيان به وه‌رگێڕانه عه‌ره‌بيه‌كه به‌ستووه‌و به عه‌ره‌بى نووسيويانه، له كاتێكدا ده‌توانرا به كوردى بنووسن و پشت به وه‌رگێڕانه كوردييه‌كه‌ش ببه‌ستن.
[12] - ده‌شێ سه‌ره‌تا توێژينه‌وه‌كه به كوردى بنووسرێ، دواتريش ئه‌گه‌ر پێويست بێ بكرێته عه‌ره‌بى، چونكه دونياى عه‌ره‌بى زۆر بۆ كه‌مى ئاگادارى تێزه‌كانى ماسته‌رو دكتۆراى زانسته ئيسلامييه‌كانن لة كوردستان.
arcoxia tbl
site arcoxia 90 cena
ataraxia
open atarax 25 mg
target sinergie
site target price unicredit
tenormin efectos secundarios
link tenormin 50