ئاماده‌كردنی: قانع خورشید
ده‌قی قسه‌كانی به‌ڕێز عه‌بدوڕڕه‌حمان صدیق، وه‌ك خۆی و هه‌ندێ تێبینی
ئه‌و قسانه‌ی به‌ڕێزیان وه‌ك ڕاڤه و لێكدانه‌وه‌ی فه‌رمووده‌كانی حه‌رامیی گوڵاو بۆ ژنان له‌و چه‌ند خوله‌كه‌یدا باسم كرد، ده‌یڵێن، به ده‌ق و بێ ده‌ستكاری، ئاوه‌هان: "لە سەردەمی پێغەمبەردا کارەبا نەبوو، خەڵک دەهاتە دەرێ بۆ نوێژی مەغریب و عیشا، شەو تاریکە، گڵۆپ نییە، کەسیش لایتی بە دەستەوە نییه، خەڵک بە تەنیشتی یەکتریدا بە تاریکی دەڕوات، لەشفرۆشەکان، ئافرەتی لەشفرۆش چی دەکرد لەو کاتەدا کە شەو درەنگ دەردەچوو؟ ئەو کاتە کە دەردەچوو بۆنیان لە خۆیان دەدا، بۆ ئەوەی پیاوی خراپ بە بۆنەکە بیناسێتەوە، بڵێ ئەم ئافرەتە ئەو بۆنەی لە خۆ داوە، بۆ کاری بەدڕەوشتی و لەشفرۆشی هاتووەتە دەرەوە، بۆ ئەوەی ئینسانی چاک لەو نەچێت، پێغەمبەر فەرمووی ئەو ئافرەتانەی ئەو بۆنانە بەکار دێنن پێیان دەگوترێت زانیە (زیناكار). بەڵگەمان چییە؟ بەڵگەمان فەرموودەیەکی ترە لە سه‌حیحی موسلیم: پێغەمبەر دەفەرموێت بە ئافرەتێک کە دێتە نوێژ بە عیشا، بەو شەوە، -ئافرەت هەبووە هاتووە بۆ مزگەوت بۆ نوێژ، کەرەبا نییە، تاریکە، چۆن خەڵک فەرق بکات لە بەینی ئەو ئافرەتە کە دەچێت بۆ مزگەوت و ئەو ئافرەتەی بۆ لەشفرۆشی دەچێت؟- پێغەمبەر فەرمووی:"إذا شهدت إحداكن العشاء فلا تتطیب تلك اللیلة"[1] بە شەو بۆن لەخۆتان مەدەن چونکە خەڵک فەرق ناکات، ئێستە وا نییە، ئێستە دنیا ڕووناکە، ئێستە بۆن عیلاقەی بە لەشفرۆشییەوە نییه، لە ئەورووپا و ئەو شوێنانە عەلامەیەکی خۆیان هەیە بۆ ئەو کارە، خەڵک ئەیاندۆزێتەوه بە نەوعێک، ئەبێت ئێمه وا نەکەین، چاو لەوان نەکەین."
پێش هه‌موو شتێك، پێویسته ئه‌وه بڵێم ئه‌م قسانه هیی كریمان حه‌مزه نین و ئه‌و وای نه‌گوتووه، كه‌چی ئه‌م ده‌ڵێت ئه‌و قسانه‌م له‌و كتێبه‌وه وه‌رگرتووه و له ساڵی 1986 خوێندوومه‌ته‌وه، ده‌قی نووسینه‌كه‌ی خاتوو كریمان ئه‌وه بوو له‌سه‌ره‌وه (بەشى دووەم) به وه‌رگێڕاوی بینرا، ڕوونه كه شتی وای تێدا نییه. پاش ئه‌مه ده‌بێت بزانرێت، ئه‌م تێگه‌یشتنه پێویستی به به‌ڵگه‌ی مێژوویی هه‌یه، چون ئه‌مه داتا و زانیارییه و له خۆوه ناكرێت ئاوه‌ها قسه‌یه‌لێك فڕێ بدرێن، ئاخر ئه‌م شتانه وه‌ك وردبوونه‌وه‌ی عه‌قڵی و فه‌لسه‌فی نین، ئه‌مه قسه‌یه له باره‌ی مێژووه‌وه، خۆ ناكرێت له خۆڕا و بێ ئه‌وه‌ی هیچ به‌ڵگه‌یه‌كی سه‌لمێنه‌رمان به ده‌سته‌وه بێت، بڵێین له فڵان چه‌رخدا و له فیسار ناوچه، ژیان ئاوه‌ها و ئاوه‌ها بووه...
ده‌بێت پرسیار بكرێت، له كوێ و كام سه‌رچاوه‌دا هاتووه، له مه‌دینه‌ی منه‌ووه‌ره‌دا ژنانی له‌شفرۆش هه‌بوونه؟ پێویسته به سانایی به‌سه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا باز نه‌درێت كه ئایا هه‌ر به ڕاست له‌و شاره‌ی پێغه‌مبه‌ر و له نێو نه‌ریتی شه‌ره‌فپارێزیی عه‌ره‌بدا، به‌و ڕوونییه ژنانی له‌شفرۆش هه‌بوونه و نیشانه‌ی جیاكه‌ره‌وه‌یشیان عه‌ترله‌خۆدان بووه؟ ئه‌وه‌نه‌ی من ئاگاداریم هه‌بێت هیچ زانیارییه‌كی مێژوویی شایه‌تی بۆ ڕاستیی ئه‌م قسه‌یه نادات. ئه‌وه هه‌واڵه مێژووییه‌كانن ده‌بێت پێمان بڵێن شتێكی له‌م جۆره هه‌بووه، نه‌ك شیكاری عه‌قڵی، به گوێره‌ی مێژوویش شتی وا له گۆڕێدا نه‌بووه. به‌مه‌یش ته‌واوی ئه‌و لێكدانه‌وه و شیكاره له‌به‌ر یه‌ك هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه.
پاشان، ئه‌گه‌ر سه‌لما شتێكی ئاوه‌هایش هه‌بووه، ئایا خودی ئه‌م هه‌بوونی له‌شفرۆشی و خۆبۆنخۆشكردنه، به‌سه بۆ ئه‌وه‌ی فه‌رمووده‌كه‌ی پێ لێك بده‌ینه‌وه؟ ڕاستی ئه‌وه‌یه، ئه‌گه‌ر شتێكی وایش ڕاست بێت، ئه‌وكاتیش ته‌نیا ده‌كرێت بڵێین ئه‌گه‌رێكی وا هه‌یه كه حه‌رامكردنی عه‌تر بۆ ژنان له‌به‌ر ئه‌وه بووبێت، ته‌نیا ئه‌گه‌رێك و هیچی تر نا. یانی ئه‌گه‌ر مل بۆ ئه‌وه بده‌ین كه گوڵاو بۆ ژنان حه‌رامه و بیشزانین له‌و سه‌رده‌مه‌دا خۆبۆنخۆشكردن كاری ژنانی له‌شفرۆش بووه، ئه‌نجا یه‌كێك له ئه‌گه‌ره‌كان ئه‌وه‌یه له‌به‌ر ئه‌و هۆیه عه‌تر حه‌رام كرابێت. به ته‌عبیرێكی تر، له‌و حاڵه‌یشدا هێشتا ناتوانین دڵنیا بین كه ته‌نیا بۆ ئه‌و حاڵه‌ته حه‌رامه. خۆ ئه‌گه‌ر به‌ڕێزیان پشتی به فه‌رمووده‌ی تر ببه‌ستایه كه ژنان له سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ردا و به ئاگایی وی سه‌لامی خوای لێ بێت، عه‌تریان له خۆیان داوه، ئه‌و وه‌خت تا ئه‌ندازه‌یه‌ك ماقووڵ بوو بۆ جه‌مكردنی فه‌رمووده‌كان ده‌ست بۆ وه‌ها لێكدانه‌وه‌یه‌ك ببه‌ین، كه‌چی ئه‌م كاره‌یان نه‌كردووه!
خاڵێكی تری لاواز له شیكاره‌كه‌ی به‌ڕێزیاندا ئه‌وه‌یه، گوایه به پشتبه‌ستن به فه‌رمووده‌ی سه‌حیحی تر به‌ڵگه بۆ ئه‌وه ده‌هێنێته‌وه كه له‌و سه‌رده‌مه‌دا به‌كارهێنانی گوڵاو كاری له‌شفرۆشان بووه، فه‌رمووده‌یه‌كی موسلیم دێنێته‌وه كه دوور و نێزیك بۆنی ئه‌وه‌یشی لێ ناكرێت په‌یوه‌ندیی به باسی له‌شفرۆشی و عه‌تره‌وه هه‌بێت، به‌ڵكو ئه‌ویش ته‌نیا به‌ڵگه‌یه‌كی تره بۆ ئه‌وه‌ی ژنان كاتی هاتن بۆ مزگه‌وت نابێت گوڵاو له خۆ بده‌ن و به هیچ جۆرێ باسی له‌شفرۆش و شت ناكات. خۆ ئه‌گه‌ر بگوترێت ئه‌و قووڵتر له فه‌رمووده‌كه‌ی موسلیم حاڵی بووه و په‌یوه‌ندییه‌كی به له‌شفرۆشییه‌وه هه‌یه، ئه‌وا ده‌گوترێت ده‌ی با لانی كه‌م بۆ ده‌رخستن و نیشاندانی په‌یوه‌ندییه‌كه، زیاتر ڕوونكردنه‌وه‌ی بدایه و په‌نجه‌ی بخستایه‌ته سه‌ر خاڵه مه‌به‌ست و گرنگه‌كه، تا ئێمه‌یشی تێبگه‌یاندایه، به داخه‌وه ئه‌مه‌یشیانی نه‌كردووه.
ئێستا به‌نده بابه‌تێكی گرنگ ده‌رباره‌ی ڕاستی و دروستیی ئه‌و فه‌رموودانه‌ی باس له حه‌رامیی عه‌تر بۆ ژنان ده‌كه‌ن، ده‌خه‌مه به‌ر دیدی خوێنه‌ری ئازیز، لینك و سه‌رچاوه‌ی بابه‌ته‌كه‌یش داده‌نێم[2]، پاش ئه‌وه زۆر به كورتی قسه‌ی خۆم ده‌كه‌م و باسه‌كه ده‌بڕمه‌وه.
لینکى بەشەکانى تر:
بەشى یەکەم
بەشى دووەم
بەشى چوارەم
بەشى پێنجەم و کۆتایى
پەراوێز
[1] ئه‌و فه‌رمووده‌یه به دوو ده‌ربڕین هاتووه، هه‌ردوك له ڕێگه‌ی زه‌ینه‌بی سه‌قه‌فییه‌وه‌ن كه ده‌یگوت، پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم فەرموویه‌تی: "إذا شهدت إحداكن العشاء فلا تطيب تلك الليلة: ئه‌گه‌ر یه‌كێك له ئێوه‌ی ژنان بۆ عیشا ئاماده بوون _له مزگه‌وت_ با ئه‌و شه‌وه خۆی بۆنخۆش نه‌كات" له ڕیوایه‌تێكی تردا هاتووه: "إذا شهدت إحداكن المسجد فلا تمس طیبا: ئه‌گه‌ر كه‌سێكتان هاتنه مزگه‌وت، با هیچ بۆنێكی خۆش له خۆی نه‌دات." ئه‌م دوو فه‌رمووده‌یه هه‌ردوكیان له سه‌حیحی موسلیمدا هه‌ن.
[2] ئەم بابه‌ته ناوی نووسه‌ره‌كه‌ی دیار نییه، وه‌لێ سه‌رچاوه‌دان و قسه‌كانی ورد و به‌جێن، به‌نده لینكی بابه‌ته‌كه‌م داناوه كه له (المدونة الألكترونیة)دایه و له به‌شی ahkam) )دا دانراوه.