ئاماده‌كردنی: قانع خورشید
به‌شی گوڵاو (بۆنخۆشی) له كتێبی (رفقا بالقواریر)ی كریمان حه‌مزه، چاپی دار الروضة (ل70 ـ 74)
پێغه‌مبه‌ری خوا سه‌لامی خوای لێ بێت فه‌رموویه‌تی: "أحسنو ثیابكم وأحسنوا روائحكم حتی تكونوا كالشامة: به‌رگتان جوان و بۆنتان خۆش بكه‌ن تا وه‌كو شاممه بن"[1] شاممه، ئه‌ستێره‌ی دره‌وشاوه‌یه[2].
له گێڕانه‌وه‌یه‌كی تردا ده‌فه‌رموێت: "أصلحوا لباسكم وأصلحوا رحالكم حتی تكونوا كأنكم شامة فی الناس: به‌رگتان ڕێك بكه‌ن و جێگه و ماڵتان ڕێك بكه‌ن تا وه‌كو نیشانه‌تان لێ دێت له‌نێو خه‌ڵكدا"[3].
ده‌یشفه‌رموێت: "إن الله جمیل یحب الجمال، طیب یحب الطیب: خوا جوانه و جوانی خۆشده‌وێت و پاك و چاكه و پاك و چاكی خۆشده‌وێت"[4].
هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا سه‌لامی خوای لێ بێت خۆی و هاوسه‌ر و كچه‌كانی میسكیان به‌كار ده‌هێنا و بۆنی خۆیان خۆش ده‌كرد، هه‌تا ئه‌وه‌ی عائیشه خوا لێی ڕازی بێت ده‌ڵێت: خۆم، پێغه‌مبه‌ری خوام بۆ ئیحرام بۆنخۆش ده‌كرد، پێش به‌ستنی ئیحرام و دوای شكاندنی ئیحرامیش، پێش ئه‌وه‌ی ته‌وافی ماڵی خوا بكات، هه‌ر وام ده‌كرد"[5].
ئه‌حمه‌د و ئه‌بووداوودیش هێناویانه كه عائیشه ڕه‌زای خوای لێ بێت گوتوویه: "كنا نخرج مع النبی صلی الله علیه وسلم إلی مكه، فنضمد جباهنا بالمسك المطیب عند الإحرام، فإذا عرقت إحدانا سال علی وجهها فیراه النبی صلی الله علیه وسلم فلا ینهانا: ئێمه له‌گه‌ل پێغه‌مبه‌ردا بۆ مه‌ككه ده‌رده‌چووین و نێوچاوانی خۆمان به میسكی تێكه‌ڵ به ڕامیكی بۆنخۆشكراو چه‌ور ده‌كرد، كاتێكیش یه‌كێكمان عه‌ره‌قی بكردایه میسكه‌كه‌ی به نێوچاواندا ده‌هاته خواره‌وه و پێغه‌مبه‌ریش ده‌یدیت و ڕێی لێ نه‌ده‌گرتین و نه‌هیی لێ نه‌ده‌كردین"[6]. بێده‌نگبوونی پێغه‌مبه‌ر سه‌لامی خوای لێ بێت، نیشانه‌ی ڕه‌وابوونی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌یه، چون هه‌رگیز له‌سه‌ر شتی گوناه و پووچ بێده‌نگ نه‌ده‌بوو.
لێیشیه‌وه گێڕراوه‌ته‌وه كه فه‌رموویه: "حبب إلي من دنیاكم: الطیب والنساء وجعلت قرة عیني في الصلاة: له دنیاتان بۆنی خۆش و ژنانم لا خۆشه‌ویست كراوه و بیلبیله‌ى چاویشم خراوه‌ته نوێژه‌وه"[7].
له‌م فه‌رموودانه‌وه ئه‌وه فام ده‌كرێت ئیسلام دژی بۆنی خۆش نییه، چون خوا خولقێنه‌ری هه‌موو گوڵ و گیایه‌كی بۆنخۆشی حه‌زپێكراوه و دواتر بۆ ئێمه‌ی ژێربار كردووه تا كامه بۆنی خۆش و گوڵاوی جۆراوجۆره، لێیانی ده‌ربێنین و بیانگرینه‌وه. به‌ڵام تێبینیی ئه‌وه ده‌كه‌ین هه‌ندێ له موسڵمانان به پشتبه‌ستن به كۆمه‌ڵه فه‌رمووده‌یه‌كی پێغه‌مبه‌ر، كه بێ قووڵبوونه‌وه، ڕووكه‌شانه وه‌رده‌گیرێن و هه‌ڵه ده‌فامرێن، بۆنی خۆش و عه‌تر له ئافره‌تان حه‌رام ده‌كه‌ن. ئه‌و فه‌رموودانه‌یش ئه‌مانه‌ن:
- پێغه‌مبه‌ر دروود و سه‌لامی خوای لێ بێت ده‌فه‌رموێت: "أیما امرأة استعطرت فمرت علی قوم لیجدوا من ریحها فهي زانیة: هه‌ر ژنێك گوڵاو له خۆی بدات و به لای كۆمه‌ڵه خه‌ڵكێکدا تێبپه‌ڕێت تا بۆنی عه‌تره‌كه‌ی بكه‌ن، ئه‌وه زیناكاره"[8].
- عن الأوزاعي، قال حدثني موسى بن يسار عن أبي هريرة قال: مرت بأبي هريرة امرأة وريحها تعصف، فقال لها: "إلى أين تريدين يا أمة الجبار؟" قالت: "إلى المسجد". قال: "تطیبت؟". قالت: "نعم". قال: "فارجعي فاغتسلي فإني سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول: "لا يقبل الله من امرأة صلاة خرجت إلى المسجد وريحها تعصف حتى ترجع فتغتسل": له ئه‌وزاعییه‌وه هاتووه، گوتوویه: مووسای كوڕی یه‌سار له ئه‌بووهوره‌یره‌وه بۆی باس كردم، گوتی: ژنێك دای به لای ئه‌بوهوره‌یره‌دا كه بۆنی گوڵاوی هه‌ڵی كردبوو و بڵاو بووبوویه‌وه، ئه‌بووهوره‌یره پێی گوت: بۆ كوێ ده‌چیت ئه‌ی به‌نده‌ی خوای جه‌ببار؟ گوتی: ده‌چمه مزگه‌وتێ. گوتی: عه‌ترت له خۆ داوه؟ ژنه گوتی: به‌ڵێ. ئه‌بووهوره‌یره‌یش گوتی: ده‌ی بگه‌ڕێره‌وه و خۆت بشۆ، چون خۆم گوێم له پێغه‌مبه‌ری خوا بوو دروود و سه‌لامی خوای لێ بێت، ده‌یفه‌رموو: خوا نوێژی ژنێك قبووڵ ناكات به‌ره‌و مزگه‌وت ده‌ربچێت و بۆنی گوڵاوی هه‌ڵبكات و بڵاو ببێته‌وه، تا نه‌گه‌ڕێته‌وه و خۆی نه‌شوات"[9].
ئێمه ده‌پرسین: مانای ئه‌م دوو فه‌رمووده‌یه چییه؟ ئایا له‌گه‌ڵ فه‌رمووده‌كانی تردا دژ دێنه‌وه؟ ده‌ڵێم: نه‌خێر، به‌ڵام پێویسته باش له ماناكه‌یان حاڵی ببین. له فه‌رمووده‌ی یه‌كه‌مدا ده‌بینین ژنه‌كه بۆنی خۆی خۆش كردووه و داویه‌تی به‌لای كۆمه‌ڵه پیاوێكدا عه‌تره‌كه‌یان بۆن كردووه، لێره‌دا زیناكه بۆ بۆنه خۆشه‌كه ناگه‌ڕێته‌وه، به‌ڵكو به هۆی نییه‌تی ژنه‌كه‌وه‌یه كه ته‌نیا به‌و مه‌به‌سته عه‌تری له خۆی داوه كه ئاره‌زووی پیاوان بجووڵێنێت، ئه‌مه‌یش ده‌بێته هۆی نانه‌وه‌ی فیتنه و ورووژاندنی حه‌زی پیاوان. دیاریشه كرده‌وه ته‌نیا به‌گوێره‌ی نییه‌ته و هه‌ر كه‌سه‌یش به نییه‌تی خۆیه‌تی: "إنما الأعمال بالنیات ولكل امرئ ما نوی."
ده‌رباره‌ی فه‌رمووده‌ی دووه‌میش ده‌ڵێین: بڕگه‌ی "ريحها تعصف" ده‌لاله‌ت ده‌كاته سه‌ر زێده‌ڕۆیی له به‌ركارهێنانی گوڵاو و عه‌تردا تا ئه‌ندازه‌یه‌ك بۆنه‌كه‌ی خه‌ست بووه و چووه به لووتی پیاواندا، ئیسلامیش دینی میانڕه‌وییه و حه‌زی به زیاده‌ڕۆیی و كه‌مڕۆیی نییه، ئیتر بۆیه بۆنی خۆشی ماقووڵ نیشان و خووی باوه‌ڕداره، به كاری ده‌هێنێت و حه‌زی لێ ده‌كات و ده‌یكاته دیاری. پێغه‌مبه‌ر فه‌رموویه‌تی: "من عرض علیه طیب فلا یرده، فإنه طیب الریح، خفیف المحمل: هه‌ر كه‌ستان عه‌ترێكتان پێ درا، با ڕه‌تی نه‌كاته‌وه، چون هه‌م بۆنی خۆشه و هه‌م هه‌ڵگرتنی ئاسانه"[10].
له‌م ڕۆژگاره‌دا كچه خوێندكارێك به‌یانی له ماڵ ده‌رده‌چێت و پێده‌چێت ئێواره بگه‌ڕێته‌وه، ژنه فه‌رمانبه‌رێكیش هه‌ر وایه و ئافره‌تێكی ماڵه‌وه‌یش وه‌ختێ ده‌چێته بازاڕ و شت ده‌كڕێت... ئه‌مانه هه‌موویان ئاتاجی جۆره‌ها بۆنی خۆشن كه نه‌هێڵن له‌شیان عه‌ره‌ق بكات، یان بۆنی عه‌ره‌قه‌كه‌یان بشارنه‌وه و بنبڕی بكه‌ن. چون له‌ش نزیكه‌ی دوای چاره‌كه سه‌عاتێك له خۆشۆردن، دووباره عه‌ره‌ق ده‌ر ده‌دات. ئه‌ركی هه‌موو ژنه موسڵمانێكیشه به باشی جێی عه‌ره‌قی جه‌سته‌ی پاك بكاته‌وه و نوێترین لابه‌ری عه‌ره‌ق كه زانست پێی گه‌یشتووه بۆ خۆی به كار بێنێت و زێده‌ڕۆیی تێدا نه‌كات. [شێخ محه‌مه‌د غه‌زالی ده‌ڵێت: مافی هه‌ر ئافره‌تێكه له‌شی پاك و بۆنخۆش بێت و بۆنی ناخۆش و ڕه‌وێنه‌ره‌وه نه‌بێت، بۆیشی هه‌یه گوڵاو و بۆنه‌یلێك به كار بێنێت كه بۆنی ناخۆشی نه‌هێڵن و فیتنه و ئاره‌زوویش نه‌جووڵێنن.]
سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌و فه‌رموودانه، كه‌چی هێشتا ڕووبه‌ڕووی هه‌ندێ موسڵمان ده‌بینه‌وه كه له ڕووحی ئیسلام و ئاسانكاری و ساده‌ییه‌كه‌ی نه‌گه‌یشتوون و ناگه‌ن، فه‌رموون ئێوه و ئه‌م به‌سه‌رهاته:
كابرایه‌ك، میوانداریی كۆمه‌ڵه گه‌نجێك و هه‌ندێ زانای كردبوو، خانه‌خوێ ویستبووی ڕێزی میوانه‌كانی بگرێت، ئیتر شووشه‌یه گوڵاوی هێنابوو و وه‌ك ڕێزێك ده‌ستی كردبوو به پرژاندنی به‌سه‌ر ئاماده‌بوواندا، هه‌ر وا ده‌كه‌ن، گه‌نجێك وه‌ك ئه‌وه‌ی دووپشك پێوه‌ی دابێت هه‌ڵبه‌زیبوو و خۆی له پرشی گوڵاوه‌كه دوور خستبووه‌وه و په‌یتا په‌یتا گوتبووی: پیسه! پیسه! له‌و كۆڕه‌دا شێخ محه‌مه‌د غه‌زالی ئاماده بوو، ئه‌م په‌رچه‌كرداره‌ی گه‌نجه‌كه ده‌یحه‌په‌سێنێت و به جیددی ده‌كۆشێت تا پێكه‌وه بابه‌ته‌كه تاوتوێ بكه‌ن و ڕاست و هه‌ڵه‌ی بۆ ڕوون بكاته‌وه.
ئیتر ئاوه‌هایه، له گشت كات و شوێنێكدا كه‌سانێك هه‌ن، له هه‌ندێ مه‌سه‌له تێناگه‌ن، یا به شێوه‌یه‌كی هه‌ڵه لێی حاڵی ده‌بن. عه‌بدوڵای كوڕی عومه‌ر خوایان لێ ڕازی بێت ده‌رباره‌ی كابرایه‌ك، كه عه‌تر و گوڵاو له خۆی ده‌دات و دواتر ئیحرام بۆ حه‌ج و عومره ده‌به‌ستێت، گوتی: بێ گومان قه‌ترانپۆشم كه‌ن له‌وه پێم خۆشتره ئاوه‌ها بكه‌م. له‌و كاته‌دا عائیشه خوای لێ ڕازی بێت وه ژوور كه‌وت، هه‌واڵیان پێ دا كه ئیبن عومه‌ر وای گوتووه. عائیشه گوتی: من خۆم له كاتی ئیحرامدا بۆنی پێغه‌مبه‌رم صلى الله علیه وسلم خۆش كرد و گوڵاوم لێ دا، دواتر له‌نێو خێزانه‌كانیدا سووڕایه‌وه، پاشان به ئیحرامبه‌ستوویی ڕۆژی كرده‌وه[11].
پێغه‌مبه‌ر علیه السلام فه‌رموویشێتی: "حبب إلي من دنیاكم: النساء والطیب، وجعلت قرة عیني في الصلاة: له دنیاكه‌تاندا سێ شتم لا خۆشه‌ویست كراوه: ژنان و بۆنی خۆش، بیلبیله‌ی چاویشم خراوه‌ته نوێژه‌وه"[12].
لینکى بەشەکانى تر:
بەشى یەکەم
بەشى سێیەم
بەشى چوارەم
بەشى پێنجەم و کۆتایى
پەراوێز
[1] سیووتی له كتێبی (الجامع الصغیر)دا هێناویه‌تی و گوتوویه حاكم له (المستدرك)دا له سه‌هلی كوڕی حه‌نزه‌ڵییه‌وه نه‌قڵی كردووه و ئاماژه‌ی به ڕاستبوونی داوه. ئه‌لبانی له سلسلة الأحادیث الضعیفةدا به ژماره 2083، گوتوویه: لاوازه. له كتێبی ضعیف الجامع الصغیریشدا باسی كردووه.
[2] شامة له فه‌رهه‌نگدا مانای زۆره، ئه‌وه‌ی به‌نده حاڵی بووبێتم لێره‌دا یان مانای نیشانه ده‌دات، كه خاڵێكی ڕه‌ش یان سوور و جه‌رگیی خواكرده و له جێیه‌كی جه‌سته‌ی مرۆڤ ده‌رده‌كه‌وێت، ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر گۆنا و ڕوو بێت وه‌ك شتێكی جوان و دیار و به‌رچاو باس ده‌كرێت و ده‌بێته نموونه، یان ئاماژه‌یه به كێوی شامه، كه له نێزیكی مه‌ككه‌یه و به‌رچاو و سه‌ربڵنده. وه‌لێ ئه‌وه‌ی كریمان خان گوتوویه، من له فه‌رهه‌نگه‌كاندا ڕێم لێ نه‌كه‌وت!
[3] تیرمزی گێڕاویه‌تیه‌وه.
[4] تيرمزى گێڕاویه‌تیه‌وه.
[5] موسلیم گێڕاویه‌تیه‌وه.
[6] عون المعبود شرح سنن أبي داود، الجزء الخامس،
[7] سنن النسائي، كتاب عشرة النساء، باب حب النساء، 7/ 61.
[8] ئه‌حمه‌د، نه‌سائی، ئه‌بووداوود، تیرمزی و حاكم گێڕاویانه‌ته‌وه.
[9] به‌یهه‌قی گێڕاویه‌تییه‌وه.
[10] سنن أبي داود، باب الطیب.