بەرهەڤکرن: وەحید سندى - زاخۆ

ئەو ڕاستیا هەتا نها شیایى خوە بسەلمینت بێ هیچ بەربەستەک و ئالۆزیەک هەر ژ ڕۆژا خودێ جیهان و گەردوون ئافراندى و بۆنەوەر درستکرین مرن ژى کرییە پشکەک ژ ژیانا وان، هەر ژ سەردەمێن کەڤنار هەیا نها بزاڤ هاتینە کرن بۆ قورتالبوون ژ مرنێ، لێ ئەڤ پێنگاڤە بێ بەرهەم بوویە و نەشیایە هیچ دەستکەڤتەکێ دڤى ئالیدا بدەستڤە بینیت، دناڤ دیرۆکێدا گەلەک کەسێن بدویڤ نەمریێدا گەریاین، لێ دویڤگەریانا وان بێ بنەما بوویە، مینا وێ ئەفسانەیا (گلگامێش) و کارێکتەرێ وێ (ئەنکیدو) بدویڤ نەمریێدا گەریایى و ئەڤ گەریانە هەتا نها بەردەوامە، گەلەک کەسان پشتى گەریانا بەردەوام دەست بەردارى کرییە، مەسەلا وان کەسێن لڤێ جیهانا دەمى لدویڤ نەمریێ دگەرن ئەم دشێن بنیاسین ب کەسێن (خوەبەرزەکەر)، چونکى گەریانا لدویڤ ڤى بابەتى ژ بەرزەکرنەکا کەسى پێڤەتر نینە و چ بدەست کەسى ناکەڤیت، مرن ڕاستیەکە زانینا وێ و تێرۆتەسەلیا وێ بتنێ لدەڤ خودێ یە .

         دپێناسەیا قورئانێدا بۆ مرنێ هاتییە کو (مرن) هێلەک و ئەمرەکێ وجودییە و نەکو عەدەمى، ڕێکەکە مرۆڤ ژ شانۆگەریەکێ بەرەڤ شانۆگەریەکا حەقیقى تر دهێتە ڤەگوهاستن، کا چەوا ژیان چێکریەکا خودێ یە وەسان مرن ژى هەمان چێکرییە ( الژی خلق الموت والحیاە).

         ژیان ئەڤا ئەم دناڤدا دژین ئەگەر دڕوویێ خوەدا گوزارشت و دەربرین بیت ژ چالاکیێن ڕۆژانە و خارن و ڤەخارن و دابینکرنا پێدڤیێن ڕۆژانە و گەریان و گوهورین، لێ دجەوهەرێ خوەدا ژیان گوزارشتکرنە ژ (قودرەت، مەعریفەت)ێ، ئەڤ ژیانا ئەم دناڤ خوەدا هەلگرتین وەکۆ هنەک بوونەوەرێن ب گیان بتنێ هنەک ژ پێدڤیان بدەست مە ئێخستنە، ئێدى مرن جیهانەکا دیە و گەلەک ژوێ جیهانێ هێشتا لپێش چاڤێن مە بەرزەیە، دهەر ژیانەکێدا زیندەور باردکەن، ئانکۆ دناڤ هەر ژیانەکێدا ڕاستیەکا تمام حاشا هەلنەگرا هەی، ئەوژى (مرن)ە، ددەرئەنجامدا پشتى هەر مرنەکێ ژیانەکا ئەبەدى و بێ دوماهى هەیە، مرن ڤەگوهاستنا مرۆڤیە ژ ئاستەکێ بۆ ئاستەکێ بلندتر، گوتنەکە فەیلەسۆفێ مەزنێ گریکێ (سۆکرات)ى هەیە ل بارا مرنێ ددە خوەیاکرن( ژیان ئامادەکارییە بۆ مرنێ ).

         جیهانا مرنێ ئەڤا تژى ڕامانێن ڤەشارتى و ڕۆژەک دێ هێت ئەم هەمى دێ بنە مێهڤانێن وێ و دێ خوە دگیانێ مە وەرکەت و لوى دەمى هیچ پێش و پاشکەفتنەکا خوە نابت، بتنێ ئەو دەمێ دەستنیشانکریێ ئەجەلا مرۆڤیە کو خودێ ب مەزنیا خوە دەینادى، گەلەک جاران دسەردەمێ کەڤن و نویدا ڕەخنە ئاراستەیى مرنێ کرییە، ڤیایە ئەڤ ڕاستیا حاشا هەلنەگر لپێش چاڤێ خەلکى ڤەشێرن و بێ دەنگ بکەن، لێ ئەو نوزانن ئەڤ کریارا وان چ جاران سەر ناگریت ( ڕەنگە تا ڕادەیەکێ جهێ خوە لهندەک دەڤەران گرتبیت) ڕەخنەیێن بەردەوام لمرنێ و نیاسینا مرنێ ب عەقلێ نوى تێرا هندێ ناکەت مە بگەهینیتە ڕاستیا حەقیقى و تێرا دەروونێ مە بکەت، چونکى خودێ هند زانین برزقێ مە نەکرییە مە چ ئالۆزى لڤێ بارێ نەبن، کەسێن خوە ب مۆدرن نیشان ددەن و ڕێزێ ل عەقلى دگرن، گەلەک جاران ئەو بخوە دگەل عەقلێ خووەدا دکەڤنە دئالۆزیاندا، بۆ میناک (نێهلستى) دوێ باوەرێدانە مرن ( هێلەکا عەدەمى و فەناچوونە ) ئانکۆ مرن ژ چوونەیێ هاتییە و دێ جارەکا دى چوونەبین ڤە، چ حسێبەک بدویڤ مەرا نینە، هەرکەس دناڤ جیهانێدا دکتاتۆرترین کەس بیت و دیسان ئاشتیترین کەس بیت، هەر دەما ئەو کەسە مر ئێدى چ حسێبەک بۆ نینە!! ئەڤ کەسێن بناڤێ عەقلى دئاخڤن دڤێ خالێدا ئەو بخوە لگەل بۆ چوونا خوە ناگونجن، هەڤدژى دکەڤیتە دناڤ نەرینێن واندا .

         نێهلیستیان ئەڤا کو ژ زاراڤا لاتینى (Nihilism) هاتییە ب واتایا نەبوون یان پیچگەرایێ دهێت، ئەڤ زاراڤە دئالیێ سیاسى و فەلسەفى و ئەدەبیدا دەرکەفتییە، ئەڤ زاراڤە ژ دەرئەنجامێ بێ ئومێدى و بێ هیڤى بوونێ هاتییە و جورە شک و گومانەک لئالیێ مرۆڤى درستکرییە ل هەمبەر جیهان و مرنێ، پەیدابوونا ڤێ ڕێبازێ ژى دسەردەمەکێدا باش گەشەکرییە دەما دناڤ ڤێ جیهانێدا هەمى ڕەوشت و بها و توشى شکەستنێ بووین و ئەو هیڤى و ئارمانجێن خەلکى هەبوون هەمى دسەردەمێ نیهلیستیێ دا توشى ژناڤچوونێ بوون، پەیدابوونا ڤێ ڕێبازێ ژى دسەدێ نوزدێدا ژ هزر و بیرێن کۆمەکا مەزنا زانایان بوویە، ژوانژى (فیۆرباخ 1804- 1872) دیسان دارۆین (1809- 1882) و شۆپنهاوەر (1788-1860 ) و فریدریک نیتشە (1844- 1900) و سپنسەر (1820- 1903)، ددیتنا ڤان کەساندا مرۆڤ دڤێت بتنێ باوەرى ب تشتێ ماتریالى (ماددى) هەبیت و نابت مرۆڤى باوەرى ب تشتێ غەیبى و ئایینى و میتافیزیکێ هەبیت، لدویڤ دیتنا نیتشەیى کو ئێک ژ ڕابەرێن ڤێ هزرێیە دبێژت : (خودا دڤێ جیهانێدا مرییە ).

         عەقلگەرا گەلەک جاران دڤێن مرنێ ب شک و گومان بێخن لبەر ڕوویێ خەلکێ، ئەوان دڤێت خوە دگەل ڤێ چەندێ ب شک بێخن، لى چئەو بخوە هەڤدژن دگەل خوەدا، ئەڤان کەسان دڤێت ب ڕەنگەکێ وەسان مرن دژێر کۆنترۆلا واندابیت کا چەوا گەلەک ژ بەشێن مەزن ژ ژیانێ کرینە دبن چارچووڤێ خوەڤە و ژیان کرییە تەپکەک ددەستێ خوەدا، ئەوان دڤێت دەستهەلاتا مرنێ ژ دەستێ خودێ بیننە دەر و بێخنە دبن چارچووڤێ دەستهەلاتا خوەڤە، بەلێ دڕاستیا خوەدا ئەڤە کارەکێ تمام ئەحمەقانەیە (گەمژەیە) و ژکارەکێ نەفامیێ پێڤەتر چ دى نینە!! چونکى کا چەوا مرن ژیان ددەستێ خودێدایە ، وەسان مرنژى ددەستێ خودێدایە .

         عەقلگەرایان ڕاستە پێشکەفتنا دئالیێ زانستیدا کرى، ئەڤە ئێک ژ باشیێن ڤى ئالییە ناهێتە حاشاکرن، لى َدگەل هندێدا ئەڤ زانستە یێ خالییە ژ جیهانا دەروونى، قەیرانەک لڤێرە سەرهلددەت دناڤ ئەڤێ جیهانێدا پرۆفیسۆر (سەید حوسین نەسر) بناڤ دکەت ب (قەیرانا دەروونى)، د ڕاستیا خوە یا نوکەدا ژیان بوویە جەستە و دویر ژ دەروونى، ئەو جیهانا د سۆفیگەریێدا گرنگیەکا مەزن ژلایێ (جەلالودینى ڕۆمى، حافزێ شێرازى، جزیرى، مەحوى ... هتد) پێ هاتییە دان، دئەڤرۆیا مەدا حەتا ڕادەیەکێ مەزن ئەم ژێ خرش و خالى بووینە، ئێدى مە دڤى ئالیدا ڕێیا خوە وەنداکرییە، زانستێ عەقلگەرایان شیا جیهانەکا پێشکەفتى ژ چەک و تەقەمەنیان و زانستێ چێکرنا چەکێ ناڤۆکى بەرهەم بینت، لێ ئەڤ زانستە یێ ڤالا(خالى)بوو ژ جیهانا دەروونى، لەورا ئەڤ چەکە بۆ ژناڤبرن و قرکرنا مرۆڤان هاتییە دانان .

         جیاوازیا سەردەمێن کەڤن و مۆدرن د ڕاستى گەهشتنا مرنێ دا پێش چاڤ دبیت، دسەردەمێن کەڤندا  سەرەدەریەکا مەزن دگەل گورستان و مرنێ دهاتە کرن، ب گوتنەکە دن مرۆڤ دگەل گورستانان دژیان، زیندەوەر تێکەلى نەزیندیان دبین، هەر وەکۆ بێژى مرۆڤ مرى هەڤژیانن دگەل مرۆڤێن زیندى و بارێ ژیانێ هەلگرتنا وى خەما هەردوو ئالیایە، دەما کەسەک دمر هەر ل نێزیک دناڤ گورستاناندا ڤەدشارت، ئەوان کەسێن ئەو لسەر ملێ خوەژى دبر بۆ گورستانێ ئاگەهداریێن کویر بەرامبەر ڤێ حەقیقەتا قودسى هەبوو کۆ ئەوژى دڤێت بمرن و ڕۆژەکێ ڤەگەرن دەڤ خودێ، لێ جیاوازیا وێ دگەل جیهانا مۆدرن ئەڤە ددنیایا مۆدرندا گورستان ل دەرڤەیى چارچووڤێ ژیانێ دانە، بەردەوام ژ مرۆڤێن زیندى دویر و دویر دکەڤن، کەسێن عەقلگەر دڤێن حەقیقەتا مرنێ ژ بیرا خوە و خەلکێ ببەن، حەتا وى ڕادەى دەما کەسەک دمریت ژى مرۆڤێن لدەورووبەر نکارن بەرێخوەدانێ لوى کەسى ژى بکەن و خوە ژێ دوور دکەن، ئەڤ چەندە وێ یەکێ نیشانى مە ددەت کو جیهانا مۆدرن ژیان یا خەساندى، دژیانا سەردەمدا دبێژت: (کەسەک مر، بلا بمریت) دڤێت بەردەوامى ب ژیانێ بهێتە دان، ژیان بەردەوامە، گورستان یا دویرە و ئەڤ روویێ گورستانێ یا تژى بێ دەنگى و ترسناکى یە، جیهانەکا تژى تۆرەییە، تو دێ چەوا لژێر وێ ئاخێ نڤى و خەونێن وێرانکەر و کارەساتان بینى، ئەڤ چەندە و ترسان ژ مرنێ هەمى ژ ئەگەرا نەئامادەیى (غیاب)ا تەوحیدێ (ئێکانەی)یێ یە دناڤ دنیایا مۆدرندا، تەوحید وەکۆ باوەرەکا موقەدەس ددەروونەکێ نەئامادەدایە، لەورا جیهان بێ هەبوونا تەوحیدێ یا خرش و خالییە .

         دناڤ جیهانا مۆدرندا مرۆڤ گەلەک ژ مرۆڤاتیا خوە ژ دەست ددەت و لگەلەک ئالیان خوە بەرزە دکەت، زانستێ مۆدرن ڕێکا ژیانێ لبەر خوە ئالۆزکرییە، بزاڤکرییە هێزێ ژ دەستێ خودێ بینتە دەر و بکەتە ددەستێ مرۆڤیدا ئەڤێن حەتا نوکە نەشیایى زانیاریان بدرستى لسەر مرنێ پەیداکەت، ئانکۆ ئەو زانیاریێن مرۆڤى هەین گەلەک کێمترین ژ وان زانیاریێن هێشتا مە نەهەین، ئێک ژ ڕەهەندێن زانستێ مۆدرن بریتیە ژ بەرهەم ئینانا فۆرمەکێ ژ هێز و جەبەرووتێ، هێزەکا وەسان دەستهەلاتێ بکەتە ددەستێ کاپیتالیزم (سەرمایەدارى)ا جیهانیدا و پاشى ڕهێن خوە بهێز بکەت دناڤ ئاخا ژیانێدا، بهێزتر ژ جاران مرۆڤ و سرۆشتى کۆنترۆل بکەت .

         مرن ددیتنا ئیسلامیدا حەقیقەتەکا ڕەهایە و ب چاڤەکێ موقەدەس لێ دئێتە نێرین، ڕوویدانەکا خوداییە، مرۆڤى ژ ئاستەکێ بۆ ئاستەکێ بلندتر دبەت، ئەڤ جیهانبینیا نوکە دناڤ مەسیحیەت و یەهودیەتێدا هاتییە نەفیکرن، بەلێ دئیسلام و ئاینێ شینتۆ و بودیەتێدا هێشتا ب چاڤەکێ برێزڤە مامەلە دگەلدا دهێتە کرن .

        ژ دەرئەنجاما ڤێ دیتنا سەرى دێ دچەند خالەکاندا ڕاستیا مرنێ و عەقلگەریێ باشتر دەینە دیارکرن :

1-         مرن و ژیان دوو چێکەرێن خودێنە .

2-         مرن دجیهانا سونەتى (ئایینى) دا مامەلەیەکا موقەدەس لگەل هاتییەکرن، بەلێ دجیهانا مۆدرندا ب ڕەنگێ موقەدەس نینە .

3-         د جیهانا سونەتیدا مرن و ژیان تەمامکەرێن ڕامانا هەڤدوونە، ژبەر سەدەما ڤێ چەندێ ژى گورستان دناڤ مالاندابوون و ژ هەڤ دوورنەبوون .

4-         دجیهانا سونەتیدا مرن ب چاڤەکێ موقەدەس دهێتە دیتن، چونکى ئەڤ مرنە ڕاستیەکا خوداییە، بەلێ دجیهانا عەقلگەرایدا مرن هاتن و چوونەکا بێ حسێبە !

5-         ئەڤ پێکگوهورینا دژیانا سونەتیدا روویدایى بەرەڤ ژیانا مۆدرنبوونێ پەیدابووى هیچ نینە بتنێ ڕێ بەرزەکرنەکە لبەر خوە و خەلکێ ژى .

6-         دژیانا تاکێ مۆدرندا بەردەوام بزاڤ دهێتە کرن مرن بهێتە بچوویکرن و کار بۆ دوورخستنا مرنێ و ڕامانێن وێ دهێتەکرن .

7-         مرن دژیانا مۆدرندا یا جڤاکیدا هاتییە ژێ برن و بێ ڕاما نکرن .

8-         مرۆڤێ مۆدرن هاتییە ئالۆدە (مدمن)کرن ب ژیانێ، ژیان بۆ وى بوویە هەمى تشت و مرن بوویە هیچ نە .   

تێبینى: بۆ ڤى بابەتى مفا ژ ڤان ژێدەران هاتیە وەرگرتن :

1-         موقەدەس و دونیاى مۆدێرن، د. کاوە ئەحمەد و هیمداد شاهین، چاپا ئێکێ، بێ چاپخانە، هەولێر، 2015 .

2-         ڕێبازە ئەدەبیەکان، د. هیمدادى حوسێن .