بۆ ئەو گەنجێن دچنە زانکۆیێ
نڤیسین: قانع خورشید - بە بادینی کردنی : ئەیاز عبدالله مزورى
بەشی دووەم و کۆتایی ……
هەڤالێ تە خودیکا تەیە، بزاڤێ بکە خودیکەکا بێ پیساتى بو خو هەلبژێرە .
لاوێ شرین! هەڤالێ باش ئێکە ژ گرنگترین تشتا، دبەشێ ناڤخو دا، دناڤ باژێرى دا، پەیداکرنا هەڤالى تشتەکێ پێتڤى یە، یا ب ساناهى ژى نینە، سروشتێ تە ژى ڕولێ خو یێ هەى، کەسێ هەى پێنج خولەکا ل جهەکێ بهێلى هەڤالێ خو دێ بینیت، کەس ژى یێ هەى ب ساڵا هێز نینە هەڤالەکى پەیدا بکەت .
گەنجێ ژیر! هەتا تو یێ ڤەکرى بى بەرامبەر دەوروبەرێن خو پێتڤیە تو زۆریێ ل خوبکەى، بلا سروشتێ تە ژى ژ وان سروشتا بیت کو دگەل خەلکى دا ناهێنە جوداکرن، ل قوناغا زانکۆیێ دا وى سروشتى بشکێنە، مەرج نینە بێژى ب خودێ ئەم هەر د بنەمالیێ دا دهوساینە، هەڤاڵێن مە دکێمن، ئەڤە ئاخڤتنەکا بێ ڕامانە، تو دشێى ل دەوروبەرێ خویێ جیاوازبى، وەکى وێ زۆربەى ژ هەوە پێدچیت ل هزرکرنێ دا ل دەیک وبابێن خو دجیاوازبن .
گرنگە پاراستنا وان سنورا بزانى، چ هەڤال یێ باشە؟ تو دزانى، یا بەر عەقل نینە ئەز بو تە بنڤیسم هەڤالەکێ ب ڤى جورى بیت، یێ باشە! بەلێ بزانن پەندەک یا هەى دبێژیت: "دوستێ من ئەوە یێ من دگرینیت، دژمنێ من ژى ئەوە یێ من دکەنینیت" ، ئەڤێ پەندێ بکەنە پیڤەرێ باشى وخرابیا هەڤالى، چەوا نوکە گەلەک کەس یێن هەین تەماشەى تە دکەن وەکى ئامرازێ خوشیا خو، وەکى تام وخوشیەکێ تە ب کار دئینن.. بو پێکەنینا خۆ.. بو دەم بوراندنا خۆ.. ژیانێ دێ دگەل تە بەتە سەر ل دویڤدا دەمێ کار ب تە نەما، ب ساڵا ژى تو ناهێیە بیرا وى... وەکى چەوا کەسەک گڵاسەکا سەفەرى دکریت ودپارێزیت وب کار دئینیت، وپاشى پیێ خو د دانتە سەر وپان دکەت.. ئەو ژبەر خوشتڤیا گڵاسێ نەبوو، کو دپاراست، بەلکى بو ئاڤ ڤەخارنا خو بوو !
کەسێ هەى دێ تە هوسانێ ب کارئینیت، بو نموونە جار یا هەى تە کەسایەتیەکا دیار یا هەى، یێ خوشتڤى وبەڕێزى، ئەو ژى بو کو خەلک سلاڤ بکەنێ وڕێزێ لێ بگرن، وکارێ وى بو بیننە بجه، دێ هەڤالینیا تەکەت. هەردەمێ ئەوى کار ب تە نەما، دێ تە هاڤێتە سەر کەنارى، بەلێ هەڤالێ هەى حەزدکەت دگەل تە دابیت دەمێ تە ئاریشە هەبیت وپێتڤى یا تە پێ بیت .
ئەس هوسا دزانم هەمى مروڤ دڤێت عەقلانى بن، وخو گێژ نەکن، بو هەڤالێ دویێ دزڤریتە ڤە وهەتا سەرهلنەبیت ئەو ژێ ناگەرێت !
یێ گێژ نەبە !
ئێکا دى ل وان خالێن گرنگە بزانى ئەوە: ل زانکۆیێ هەر چبى، نەبییە نیشانا گێژاتیێ، چونکى جهێ داخێیە ل چەند پۆلێن قوتابخانا، وگروپێن د ناڤ کۆلیژ و زانکۆیا و ژوورێن بەشێن ناڤخۆیى، و ل تاخى، و هەتا مزگەفتێدا ژى... هندەک خەلکێ دیندار، ب تایبەتى یێن د بێژنێ (ئیسلامى)، و تل بۆ دهێنە درێژکرن، یێن بووینە ترانەپێکرنا دەوروبەرا، ئەو دگێژن، بۆ چاردەورێن خۆ یێن بووینە جهێ ترانەپێکرنێ، ویاریا ب وان دکەن! ئەز ل زارۆکینیێ هەتا نوکە، نە دناڤ ئیسلامیا و نە ل عەلمانیا، من حەز ل کەسێ داماو و گێژ نەبوویە .
بوچى مروڤ یێ گێژ بیت؟ ب رەنگەکێ بەردەوام قەرزێ تە ل دەڤ خەلکى بیت، هەردەم یێ ب ئاخڤتن بەردەڤ بە، بەرهەڤ بە بو بەرسڤ دانێ، یێ دەڤ مرى نەبە .
دڤەگێڕن جارەکێ (شێخ جەمالەددینێ ئەفغانى) دچیتە فەرەنسا، ل خارنگەهەکا پاریسدا خارنێ ب دەستى دخوت، ب مەندیل وسەروشکلەکێ بیانى وجل وبەرگەکێ نەیێ سروشتى، گەلەک ژ وان کەسێن د خارنگەهێ دا دهێن تەماشەى وى دکەن !
دبێژن: ئەڤە کییە؟! ل کیڤە هاتیە؟! خودانێ خارنگەهێ دبێژیت :
-ئەڤە یێ پیسە، تو بوچى خارنێ ب دەستى دخوى؟
شێخ ژى دبێژیت :
-ئەڤى کەچکى، ل سپێدێ هەتا نوکە، چەند کەسا خارن پێ خارییە؟
-ئەز نزانم،دبیت چار،پێنج کەسا خارن پێ خاربیت، بەلێ ئەم دشوین وپاقژ دکەین
-ئەڤ کەچکە بتنێ یێ منە،هەمى ڕۆژا ب کێمى،ل دەمێ دەستنڤێژ گرتنێ دا، پێج جارا دشووم .
پاشى شێخ جەمالەددین دەستێ خو بلند دکەت ودبێژیت: کەسێ خارن پێ خارى یە؟ ل دویڤدا دبێژیت: پا ڤێجا ئەز ل هەوە پاقژترم !
ل ڤێرە ئەڤ زەلامە دشیا ب کەچکى خارنێ بخوت ،ل بەلێ حەزدکر لایەکێ دى نیشاوان بدەت، وبێژیت کو هەوە هە ر چ هەبیت شانازیێ پێ نەکەن .
هەروەسا جارەکێ قوتابیەکێ موسڵمان ل زانکۆیەکا ئەمریکیدا، د ناڤ زانکۆیێ دا حەوزەکا زەڤیێ هەبوو، ئەوى ژى دناڤ حەوزێدا پیێ خۆ شوشت، مامۆستایەک دهێت و هەوار دکەتێ و دبێژیت :
-تویێ ڕوژهەلاتى و موسڵمانى، هەر هوسا بێفام و گوندیکن، پێ خۆ نەئێخە د ناڤ حەوزێدا .
ئەو ژى دبێژیت :
-مامۆستا! جەنابێ تە روژێ تو چەند جارا سەرو چاڤێن خۆ دشۆى؟
-دەمێ ئەز ل سپێدەهیا ژ خەو ڕادبم، سەرو چاڤێن خۆ دشۆم .
-تۆ ڕوژێ جارەکێ سەرو چاڤێن خۆ دشۆى،بەلێ ئەز روژێ پێنج جارا پیێ خو دشووم، ڤێجا پیێ من لە سەرو چاڤێن تە پاقژترن !
دوى دەمى دا خوێندکارێن دەوروبەرێن وى دەست ب پێکەنینێ دکەن .
چ نەبیت شیا ل وێرێ وى شەرمەزار بکەت، ئەگەر هات و تو بشێى د روینشتنەکێدا تەپێ ل بەرامبەرێ خو بستینى تە کارەکێ گرنگ کر، ل وى جهى "قال رسول الله" و "قال الله" وەختێ وێ نینە، ئەڤ ئاخفتنە بو کەسەکى دهێنە گوتن خودانێ دلى بیت -ئەهلێ دلى بیت- وەکى د سورەتا (ق)دا خودایێ مەزن دبێژیت [لمن کان لە قلب ڕو القى السمع وهو شهید] (ق: 37) ئانکو: "ئامۆژگارى بو کەسەکى یە دل هەبیت، یان بباشى گوهى ڕابگریت و یێ ئامەدەبیت دل و گوهێ خۆ بدەتێ." کەسێ دل ڕەق دڤێت بشکێنى و ب ئاخفتنا حەق و ڕوهن دناڤ چاڤێت وى بدەى، کوردا یا گوتى: "جهێ کولمێ پێنە"... بەلێ نەگەهیتە شەر فرۆتنێ .
جارا هەى کەسەکێ عەلمانى دڤێت ترانە و سفکاتیێ بتە بکەت، ئێکسەر بەرسڤا وى بدە ...ئەز جارەکێ قوتابى بووم، ل پێنجێ ئامادەیێ، د ناڤ خواندنگەهێدا سیمینارەک هاتە ڕێکخستن. نوینەرەکێ سەر ب ئێک ژ ڕێکخراوەکێت دەسهەڵاتێ ڤە گووت: ب ڕاستى یەکگرتوویا هەتا نوکە تەقە بۆ کوردا نەکریە، ئەز نزانم شانازیێ ب چ دبەن؟ من ژى گوتێ: یەکگرتوو تەقە بۆ کوردا نەکریە، تەقە ژى ل کوردا نەکریە... هەوە ل شەرێ براکوژیێ دا باب، برا، کوڕێت... کوردا دکوشتن، یەکگرتوویا ژى موچێ پاشڤەمایێت وان ددایێ... ب ڤێ شانازیێ دکەن! پاشى ل وێرێ کابرا وەخت بوو ببیتە ئاڤ ! تۆ نابیت بەحسێ وێ بکەى تەقێ جورێن خویێت هەین، چ یا باشە و چ یا خراپ، و خۆ مەرج نینە هەمى تەقەکرنەک یا باش بیت، ئەم ئاشتیخوازین... وەختێ ئەڤان جورە ئاخفتنا نینە دڤێت وى سارکەى، بیرا وى بێتێ کا بهایێ وى چەندە .
یێ هیممەت بلند بە ...
دوماهیک ئاموژگاریا من ئەوە: دەمێ دچنە زانکۆیێ بخوینن، هیمەت بلند بن، چونکى موسلمان یێ هیممەت بلندە، هەردەم داخازا کوپیتکێ دکەت، "ئەگەر هەوە داخاز ژ خودێ کر، داخازا فیردەوسێ بکەن" ، نەبێژن: بخودێ هەما مە بهاڤێژنە بەردەرگەهێ بەهشتێ ژى هەر باشە، خودێ ل مە نەبڕیت بەسى مەیە! بەلکى بێژە: خودێ وۆ من بکە د خۆشترین جهدا، مولکێ خودێ هند یێ بەرفرەهە و یێ پانە، تێرا هەمى داخازیەکێ دکەت، ئەگەر د خۆرا ژى دبینى دێ زیرەک بى ڤێجا تو ل چ دترسى؟ بۆ خۆ ناشکێنى و داخازا بکەى: خودێ وۆ! ئەگەر دەه حوریا ددەى خەلکى سەدا بدە من !
بەلێ ئەڤە ب ئاخڤتنێت بێ کارنابیت!، چێ نابیت مننەتا ل خودێ بکەى، بێژى خودێ نەدەتە من ئەز ڕازى نابم، ئەڤە بێ ئەدەبییە، بەلکى کوفرە، بلڤە و یێ هیڤى مەزن بە .
تەمایى د هەمى تشتەکیدا هەبیت، ل چ نەخوشێت ژیانێ نەترسە، ل بلنداهیا سەهم تە نەگریت، مانەڤە د ناڤ تاریکیا نەخۆشیاندا ل وەستیانا گەهشتن ب رووناهیێ گرانترە، ئەگەر ل بلند بوونێ بترسی دڤێت هەتا ساخبى ل نزماهیادا بژی .
وەکى هۆزانڤانێ تونسى (ڕبو القاسم الشابی) دبێژیت :
و من یتهیب ێعود الجبال یعیش ڕبد الدهر بین الحفر
ئانکو :
کەسەک نەوێریت ب سەر چیاى بکەڤیت دڤێت هەتا هەتا د ناڤ دۆڵادا بژیت
دڤێت هەردەم تە باوەرى ب خۆ هەبیت، بێژى ئەز دێ ئەڤى کارى کەم... دێ ڤێ قۆناغێ بڕم.. ئەڤێ پەرتووکێ دێ تەمام کەم... کەسێ هەى دبێژیت: "ئەز نەشێم وەکى فلانى زیرەک بم، چونکى مێشکێ وى باشترە"! بۆ چى مێشکێ وى ل یێ تە باشترە؟ خانێت مێشکێ وى وەکى یێن تەنە، و وەکى تە ژى خارنێ دخۆت! ئەگەر تە بڤێت سەر بلند و ڕى سپى بى، خۆ ل کەسێ کێمتر نەزانە .
وێلى الله وسلم على نبینا محمد وعلى الە و ێحبٍە .