نووسينى:
محه‌مه‌د مەلا سه‌عده‌ددین
پێش
ئەوەی پێشانگه‌ی نێودەوڵەتیی كتێبان بكرێتەوە، ڕیكلامی ئەو كتێبەم لە فەیسبووك
دیتبوو، گوایە مەعڕووف ڕەسافی نووسیویەتی، كە تازە كراوەتە كوردی و وەرگێڕەكەی
لافی ئەوەی لێ دەدا له كتێبه‌كه‌دا بێلایەنانە باسی ژیاننامەی خۆشەویست كراوە، جا
با واز لە گەزافی وەرگێڕ بهێنین و چاوێك بە مێژوو و دۆخی ئەو كتێبەدا بخشێنینەوە
داخۆ هەتا چ ڕادەیەك كتێبێكی بەنرخە و پێویستە لە كێندەری كتێبخانەكانی ماڵەوەمان
دای بنێین؟
ئەو
كتێبە لە شاری كۆڵن له وڵاتی ئەڵمانیا ساڵی 2002ی زایینی چاپ كراوە، (دار الجمل)
ئەو كارەی خستووەتە سەر شانی خۆی.
نووسەر
گوایە ساڵی 1933 لەو كتێبە بووه‌تەوە، لە پێنجی تەمووز، لە شاری فەللووجەی خوارووی
عێڕاق (تكایە ئەو دێڕەی سەرەوە باش بخوێننەوە، لەمەودوا كارمان پێی دەبێت! فەللووجە،
ساڵی 1933، باشە؟ لەگەڵم بن.)
لەسەر
بەرگەكەی وەك گوتمان ناوی (الشخصیة المحمدیة–كەسایەتیی موحەممەد) نووسراوە،
لەناوەوەیشیدا ناوونیشانێكی لاوەكیی سەرنجڕاكێشتر نووسراوە (حل اللغز المقدس–
شیكاری مەتەڵ_لوغز_ه پیرۆزەكە).
مەعڕووف
ڕەسافی لەماوەی نێوان ساڵانی 1875 و 1945 ژیاوە، واتە ئەو مێژووەی ئەوان باسیان
كرد (لەبیرت ماوە؟ ساڵی 1933) مەعڕووف ڕەسافی لەژیاندا بووە.
ئەگەر
دوو سێ لاپەڕەی كتێبەكەت هەڵدایه‌وە، دەبینی نووسراوە ئەم كتێبە نوسخەیەكی كۆپیی
بنەڕەتییە و لە زانكۆی هارڤارد پارێزراوە، بەڵام تەواوی 770 لاپەڕەی كتێبەكە
هەڵدەیتەوە تەنها یەك سڵاوات نابینی كە لەسه‌ر خۆشەویست درابێ، ئەوە گومانی
زیاترمان بۆ دروست دەكات.
لە
زۆر شوێندا ناوی سەرچاوەكانی بەدروستی نادا، بۆ نموونە دەڵێ: "لە هەندێك
كتێبی (سیرە) بەو جۆرە هاتووە، یان هەندێك كتێب وا دەڵێن،" ئەوەش لەگەڵ
سیستەمی زانستی تەریب نییە.
لەبیرتانە
گوتمان ئەو كتێبە ساڵی چەند نوسراوە؟ ئەگەر لەبیرتان نییە: گوتمان ساڵی 1933،
بەڵام سەیر ئەوەیە هەندێك سەرچاوەی تێدا بەكار هاتوون كە چەند ساڵێك دوای ئەوە چاپ
و بڵاو كراونەتەوە، شتی وا چۆن دەبێ؟ با، یانی نووسەر چەند ساڵێك چۆتە پێش و ئەو
زانیارییانەی لەناو ئەو كتێبانە دەر هێناوە و گەڕاوەتەوە ساڵی سیوسێ و تۆماری
كردوون، پێمەكەنن، بەڕاستمە، ئەوه‌یش نموونە:
لە
كۆتاییی كتێبەكەدا ناوی ئەم سەرچاوانەی نووسیوە:
كتێبی
(المصاحف)ی ئەبو حاتەمی سیجیستانی لە ساڵی 1936
لە میسڕ لە چاپخانەی الرحمانیة بڵاو بووه‌تەوە.
كتێبی
(الكشاف عن حقائق التنزیل)ی پێشەوا (زەمەخشەری) لە میسڕ ساڵی 1966، لە چاپخانەی
حەلەبی بڵاو بووه‌تەوە.
لە
بیری نەكەن نووسەر گوتی ساڵی 1933 لەو كتێبە بووەتەوە، ئەو دوو كتێبە ساڵی چەند
چاپ كرا بوون؟ یەكیان ساڵی 36 و ئەوی دیكەیان ساڵی 66، بەس پێم بڵێن ئەوە چۆن حەل
دەبێ؟ ڕاستی ئەوە مەتەڵە و پێویستیی بە شیكار هەیە.
نووسەری
ئەم كتێبە ناوی سه‌رچاوەكانیش باش نازانێ، كتێبێك كە زۆر پشتی پێ بەستووە ناوی (سیرەی
حەلەبی)یە، سێ بەش یان زیاتری زانیارییەكانی لەناو ئەو كتێبە دەر هێناوە، نووسەرەكەی
(بورهانەددینی حەلەبی) ساڵی 841ی كۆچی وەفاتی كردووە، ناوی كتێبەكە به‌دروستی ئەوهایە (إنسان العیون فی سیرة النبـي
المأمون)، بەڵام نووسەر ناوی كتێبەكەی ئەوها نووسیوە: (إنسان العیون فی سیرة
المأمون) نەڵێن وشەیەك لە مانا ناگۆڕێ، ئه‌وه‌تا گۆڕیویەتی و مەئموون خەلیفەیەكی
عەبباسییە و نەبی مەئموون مەبەست پێی خۆشەویستمانە صلی الله علیه وسلم، جا ئەو
كتێبەیش (سیرەی حەلەبی) لەناو سەرچاوە ئیسلامییەكاندا بایەخێكی ئەوتۆی نییە، چونكە
نووسەرەكەی –بە نیازپاكی- گەلێك ڕیوایەتی هەڵبەستراو و لاوازی تێدا بەكار هێناوە و
كەسێك بیەوێ زانستییانە بنووسێت دەبێ ئەو ڕیوایەتانە لە بێژنگ بدات.
نووسەر
ناوی پێشەوا جەلاله‌ددینی سیوتی بە عەبدولڕەحمانی سیوتی نووسیوە، چیی دیكەیش؟ لە
نەحو و سەڕفیش تەواو نازانێ، كتێبەكە كۆمەڵێك هەڵەی زمانەوانیی تێدایە.
مەعڕووف
ڕەسافی كوردە، له عەشیرەتی (جەباری)یە و خەڵكی كەركووكن، لەوە گەڕێ، گوزەرێك بە
ژیاننامەكەیدا بكە، دەبینی لەو ماوەیەی كە لەسەر ئەو كتێبە نووسراوە كە گوایە
مێژووی نووسینی ئەو كتێبەیە (نەمگوت لەبیری مەكەن؟) واتە ساڵی 1933 و ساڵەكانی پێش
و پاشی، خەریكی چاڵاكیی سیاسیی ئەوتۆ بووە كە هەلی ئەوەی پێ نەدەن خەریكی نووسینی
كتێب بێت و لە سەرچاوه بگەڕێ، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران و چەند پۆستی دیكەیشی
هەبووە هەتا ساڵی 1936 چووەتە میسڕ و بەشداریی شۆڕشی كردووە و سروودی نیشتیمانیی
بۆ داناون، واتە لەو ماوەیە هەر خەریكی كاری وا بووە كە نەیپه‌رژێتە سەر ئەو جۆرە
نووسینانە.
ئەگەر
بڕوانینە دانراوەكانی ڕەسافی لەكتێبی (تأریخ الشعر العربي الحدیث) كە زیاتر لە ده دانراوی ئەوی باس كردووە،
بەهیچ جۆرێك باسی ئەو كتێبە نادۆزینەوە، واتە كتێبی (الشخصیة المحمدیة)، ئەمەتان
بە دڵە؟
مادام
كارەكە گەییشتە ئێرە، با بچین پرسیارێك لە ڕەسافی بكەین: مامۆستا مەعڕووف، تكایە
جەنابتان له‌سه‌ر چ ئایینێكن؟
ئەمە
چ پرسیارێكە! موسڵمانم، سوننە مەزهەبم.
باشە
چۆن بزانین كە موسڵمانی؟
ئێوە
ناگەڕێن، ناتانەوێ بەدوای زانیاریدا ماندوو ببن، لەگەڵ ئەوەیش پرسیاری سەیر دەكەن!
ئەوە لێكۆڵینەوەی دەوێ؟ بڕۆن شیعرە درێژەكەم بخوێننەوە لەبارەی ستاییشی ئیسلام و
باسی ئەوەم كردووە ئیسلام پێچەوانەی دواكەوتنە.
باشە
بۆچی هەندێك كەس بە بێدین لەقەڵەمت دەدەن؟
ئاخر
ئەوان (نان)یان لەسەر ئەوەیە، ئەوەتا ئەمن لە شیعرێكدا وەڵامی ئەوانیشم داوەتەوە،
وتومە:
رمانی
القوم بالالحاد جهلا *** وقالوا عنده شك مریب
فمن
ذا منكم قد شق قلبی *** وهل كشفت لكم فی الغیوب
فعند
الله لی معكم وقوف *** اذا بلغت حناجرها القلوب
زۆر
سوپاس ماموستا، دەستت خۆش.
بەو
قسانەی لەسەرەوە نووسیمان، ئاشكرا و ڕوونە بۆ كەسێك كە ماستاو و ئاو لەیەكتری جودا
بكاتەوە كە ڕەسافی ئەو كتێبەی نەنووسیوە، بەڵكو بۆیان هەڵبەستووە!
لە
پێشەكیی نووسینەكەدا نووسیویانە ئەو كتێبە كۆپیی نوسخەی ئەسڵییە، ئەوە هیچ، بەڵام
لەپاشان نووسیویانە هاوپێچە لەگەڵ هەندێك بەڵگەنامە، كوان ئەو بەڵگەنامانە و لە كوێن
و بۆ هاوپێچ نەكراون؟ بۆچی نموونەی دەستخەتی ڕەسافی وێنەی نەگیراوە؟
نووسەر
كاتێك باسی موسڵمانان دەكا، دەڵێ: موسڵمانان بەو جۆرە، یان موسڵمانان شتێكی وایان
هەیە، دیارە كە بەخۆی موسڵمان نییە، واتە ڕەسافی نییە.
ئەمە
كورتەباسێك بوو لەبارەی حەقیقەتی كتێبەكە، باسی لایەنی زانستیی كتێبەكەمان نەكرد
كە پڕیەتی لە فەرموودەی هەڵبەستراو و لاواز و بێبنەما، ئەگەر گوزەرێكی خێرایش
بەوێدا بكەین و وەڵامی ئەو بێسەروبەرییەیش بدەینەوە، خوێنەر دەزانێ لە بەرانبەر چ
مەهزەلەیەك كاتی بە فیڕۆ دەدات! بەڵام ئەوە پێویست ناكات، چونكە ئەگەر گومانێكی
زۆر لەسەر خودی كتێبەكە و نووسەرەكەی هەبێت، جارێ با ئەوە یەكلایی ببێتەوە ئەوجا
كەمێك كات بۆ ناوەڕۆكەكەی تەرخان دەكەین.
تێبینی:
لەم بابەتەدا سوود لە چەند بابەتێكی عەرەبی وەر گیراوە كە لەسەر كتێبەكە
نوسرابوون، ئەوە پوختەی هەموو بابەتەكانە بە دەستكارییەوە.