به‌شی یه‌كه‌م
زمانى كوردى له‌ناو كه‌له‌پوورى ئیسلامی دا
و
قڕانى له توێژینه‌وه‌و تێزه‌كانى په‌یمانگاو كۆلێجى زانسته ئیسلامییه‌كان
(هه‌ڵوه‌سته‌و ڕامان)
هێمن عومه‌ر خۆشناو
[email protected]
ئه‌م كورته نووسینه به‌هاى ئه‌و ئه‌ندازه كوردى نووسینه‌ى ناو مێژووى كه‌له‌پوورى ئیسلامى نادیده ناگرێ، ئه‌وه‌نده‌ى هه‌ولێكه بۆ نیشاندانى كه‌مته‌رخه‌مى و كێماسى ئه‌كادیمییه‌كانى ئێستاى بوارى زانسته ئیسلامییه‌كان له زانكۆكانى كوردستان، كه درێژكراوه‌ى ئه‌و شه‌رمنى و كه‌مته‌رخه‌مییه‌ى به‌شێك له زاناكانى پێشوومانن له هه‌مبه‌ر زمانى كوردى و به زانستیكردنه‌كه‌ى، بۆیه پتر لایه‌نه نه‌رێنى و سیماو هێله گشتییه‌كانى ئه‌و كه‌مته‌رخه‌مییه له مێژووى نووسینى كوردى و كه‌له‌پوورى ئیسلامیدا ده‌خاته ڕوو.
له نێو ئه‌و ململانێ ئایینى و مه‌زهه‌بى و نه‌ته‌وه‌ییانه‌ى كه ئێستا له ناوچه‌كه‌دا گه‌ش بوونه‌ته‌وه، كه هه‌تا فووى زیاترى لێ بكرێ، سیماكانى پێكه‌وه‌ژیان ته‌ڵختر ده‌بنه‌وه، یه‌كێك له قوربانییه‌كانى ئه‌م ململانێیه زمانه، به‌و پێیه‌ى یه‌كێك له‌و كۆڵه‌گانه‌ى كه بوونى نه‌ته‌وه‌ى له‌سه‌ر بنیادنراوه، زمانه، پاراستنى زمان و خزمه‌تكردنى، ڕێگا له‌به‌رده‌م داپۆشینى كلتوورى دیكه ده‌گرێت و ململانێیه‌كان ساده‌تر ده‌كاته‌وه، به ئه‌ندازه‌ى ئه‌وه‌ى هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه به زمان و ناسنامه كلتوورى خۆى، هه‌وڵى پێكه‌وه‌ژیان و سه‌قامگیرى زیاتر ده‌دات.
له سۆنگه‌ى نه‌بوونى قه‌واره‌و ده‌وڵه‌تێكى كوردى، به درێژایى چه‌ند سه‌ده له‌مه‌وبه‌ر، كورد هه‌میشه هه‌وڵى داوه زمانى خۆى بپارێزێ و هه‌میشه له كاریگه‌رى زمان و كلتوورى نه‌ته‌وه‌كانى تر به‌سه‌ریه‌وه، خه‌باتى بۆ پاككردنه‌وه‌ى زمانه‌كه كردووه، بۆیه به به‌راورد له‌گه‌ڵ زمانى توركى و زمانى فارسى، زمانى كوردى به ئه‌ندازه‌یه‌كى زۆر خۆى له هه‌ژموون و شه‌پۆڵى زمانانى دراوسێ خاوێن كردۆته‌وه. ئه‌گه‌رچى له دواى سه‌ده‌ى سێیه‌مى كۆچییه‌وه، زمانى عه‌ره‌بى وه‌كو زمانى زانست، تا راده‌یه‌كى زۆر جێى به زمانه‌كانى ترى نه‌ته‌وه مسوڵمانه‌كان له‌ق كرد، به‌لاَم له سۆنگه‌ى ئه‌وه‌ى فارس و تورك ده‌سه‌ڵاتیان هه‌بوو، بۆیه كه‌م تا زۆر زمانه‌كه‌یان بوو به زمانى زانست و ماوه‌یه‌كى زۆر له پاڵ عه‌ره‌بیدا ئه‌و دوو زمانه ره‌نگ و سیمایان دیارو به‌رچاو بوو.
ناكرێ نكوڵیش له‌وه بكه‌ین كه چه‌ند سه‌ده‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر، له‌ناو بزاڤى زانست و زانیارى له كوردستاندا بێ باكییه‌كى زۆر هه‌بوو له هه‌مبه‌ر زمانى كوردى و به‌شێك له زانایانى كورد، ئه‌وه‌ى لایان گرنگ نه‌بووه خه‌مى زمان بووه، بۆیه‌شه نووسین به زمانى كوردى زۆر دره‌نگ په‌یدابووه، ئه‌گه‌رچى راڤه‌و لێكدانه‌وه‌ى كتێبه زانستیه‌كان له‌ناو حوجره‌و مه‌دره‌سه ئاینییه‌كان هه‌ر به زمانى كوردی بووه، به‌ڵام زۆر زوو زاتى ئه‌وه‌یان نه‌كردووه به كوردى بنووسن، ته‌نانه‌ت وتارى هه‌ینیش به زمانى كوردى، مێژووه‌كه‌ى له سه‌د ساڵ پتر تێناپه‌ڕێ، به راده‌یه‌ك كار گه‌یشتبووه ئه‌وه‌ى قسه‌ى سووك و نابه‌جێ به زمانى كوردى بگوترێ، ره‌نگه ئه‌مه‌ش هێرشێكى ده‌مارگیرییانه‌ى شۆڤێنیانه بووبێ و هه‌ر له‌ناو خودى زانایانیشدا وته‌یه‌ك باوبوو، كه وا گوزارشتیان له زمانه‌كان ده‌كرد، به‌وه‌ى هه‌ر یه‌كه له عه‌ره‌بى و فارسى و توركى شه‌ككه‌رو گه‌وهه‌رو هونه‌رن و كه‌چى زمانى كوردى شیاكه‌و پیسایی خه‌ر (كه‌ر)ه. كه‌سیش نه‌بوو بپرسێ: ئه‌رىَ گه‌لۆ ئه‌مه بۆچى بۆته بنێشته خۆشه‌ى ناو كۆڕى فه‌قێ و زانایان و ناته‌با له‌گه‌ڵ ئایه‌تى (ومن ایاته خلق السمات الارض و اختلاف السنتكم والوانكم)22/ الروم.؟!
زانایانى هاوچه‌رخى ئێمه زوو ده‌ركیان به‌وه كرد، كه پێویسته كوردیش به كوردى زانستى خۆى خزمه‌ت بكات، ئه‌گه‌رنا له كاروانه‌كه به جىَ ده‌مێنىَ، به‌تایبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى هه‌ر نه‌ته‌وه‌و بووه خاوه‌نى قه‌واره‌و ده‌وڵه‌تى خۆى و هێرش بۆ سه‌ر زمانى تر ده‌ستپێكرا، ئه‌نجا هه‌شیاربوونه‌وه به‌وه‌ى كه‌م تا زۆر ده‌بىَ هه‌وڵى گه‌ڕانه‌وه بۆ زمانى دایك بدرىَ. ئه‌وه‌تا (مه‌لاى گه‌وره‌ى كۆیی) باس له ده‌مارگیریى هه‌ندىَ كه‌س ده‌كات بۆ زمانه‌كانى ترو به سووك ته‌ماشاكردنیان به سه‌یرو عاجباتى ده‌زانێ، كاتێ ده‌ڵێ: (ئه‌و ته‌یرانه‌ى به جه‌ماعه‌ت ئه‌ژین، ئیحتیاجیان به ته‌فاهوم زۆره، ئه‌وانه‌ى به مونفه‌ریدى ئه‌ژین، له‌سه‌ر زگ ئه‌خشن، بێ ده‌نگن، هۆشه‌كیان لێوه دێ، ئه‌ویش بۆ ته‌خویفه، هه‌تا سه‌ربه‌رزتر بن، له قسه نێزیكترن، زوبان زانین زۆر خۆشه، بۆ مه‌لایان لازمه، ئێمه ئه‌گه‌رچى زمانى ته‌یر نازانین، لۆمه‌مان ناكرىَ، ئه‌مما ئه‌با زوبانى یه‌كدى بزانین، ناشكورى نه‌بێ له‌و نیعمه‌ته مه‌حرومین ئه‌ویش سه‌به‌بى مه‌علومه. له عوله‌ماى دینه‌وه‌یه، حه‌تتا پێیان ئه‌گوتین: توركى زوبانى جه‌هه‌ننه‌میانه) 1.
له سه‌رده‌مێكى دیكه‌ش دا كه تورك فه‌رمانڕه‌وایه‌تى وڵاتانى ئیسلامى ده‌كرد، وایان له خه‌ڵك گه‌یاندبوو، كه زمانى توركى له‌نێو هه‌موو زمانه‌كاندا پیرۆزترینیانه (ئێستاش له باكوورى كوردستان و له توركیا ئه‌م روانینه ره‌گ و ریشه‌ى ماوه)، بۆیه وه‌ك قسه‌ى خۆش هه‌ر له‌سه‌ر زارى خه‌ڵك ماوه‌ته‌وه، به‌وه‌ى كه مه‌لایه‌كى تورك له‌سه‌ر مینبه‌رو له رۆژى هه‌ینى دا وتارى داوه‌و گوتویه‌تى زمانى ئه‌هلى به‌هه‌شتیان توركییه‌و هه‌ر كه‌سێك توركى نه‌زانێ ناچێته به‌هه‌شته‌وه. كابرایه‌كیش ده‌ست به گریان ده‌كاو دواتر مه‌لایه‌كه له گریانه‌كه‌ى ده‌پرسێ، ئه‌ویش ده‌ڵێ: بۆ خۆم نه‌گریاوم، به‌ڵكو بۆ پێغه‌مبه‌ر (د.خ) گریاوم، چونكه پێغه‌مبه‌ر (د.خ) توركى نه‌زانیوه، كه‌واته ئه‌ویش ناچێته به‌هه‌شت!
هه‌روه‌ك له‌و كاته‌ى ده‌سته‌ڵاتى عه‌ره‌به مسوڵمانه‌كان له تۆقه‌ڵان دا بووه، بیرى ده‌مارگیرى خۆى خزاندۆته ناو ده‌سه‌ڵات و ناو زانستیش، بۆیه چه‌ند فه‌رمووده‌یان هه‌ڵبه‌ستون به‌وه‌ى (عه‌ره‌بتان خۆشبوێ، چونكه پێغه‌مبه‌ر عه‌ره‌به‌و قورئان به عه‌ره‌بى هاتووه‌و زمانى ئه‌هلى به‌هه‌شتیانیش عه‌ره‌به)2 .
هه‌تا كار گه‌یشتۆته سه‌ر بیره ناسیۆنالیستییه‌كه‌و به‌ناوى خۆشویستنى عه‌ره‌بیشه‌وه فه‌رمووده‌یان هه‌ڵبه‌ستووه گوایه (عه‌ره‌بتان خۆش بوێ چونكه مانه‌وه‌یان نووره‌و نه‌مانیان تاریكییه بۆ ئیسلام)3 كه هه‌موو ئه‌م بۆچوونانه كاریگه‌رى نه‌رێنى كرده سه‌ر به زانستى بوونى زمانه‌كانى ترو له‌و نێوه‌نده‌شدا ئاخێوه‌رانى كوردیش له هه‌ندێ روودا پابه‌ندبوون به‌م بۆچونانه‌و پێیان نه‌نگى بووه خزمه‌تى زمانى خۆیان بكه‌ن.
قه‌ده‌غه‌كردنى به كوردى نووسین زیاتر بۆ راڤه‌ى قورئان و زانستى شه‌رعى بووه:
سێ سه‌ده له‌مه‌وبه‌ر زمانى كوردى له‌ناو میرنشینى ئه‌رده‌لان و نووسراوه‌كانى شێوه‌زارى (گۆران)دا، زۆر به هه‌ڕمێن بوو، به تایبه‌تى له بوارى شیعر نووسیندا، به‌لاَم به‌شێك له زاناو مه‌لایانى كورد زاتى ئه‌وه‌یان نه‌كردووه بڕیارى كردنه كوردى قورئانى پیرۆز بده‌ن، ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیان دژایه‌تیشیان كردووه. بۆ نموونه خاناى قوبادى (1704-1778ز) كه چه‌ندین به‌رهه‌مى به داستانه شیعر نووسیوه، كه‌چى (گۆیا هه‌ندێ ئایه‌تى قورئانى به كوردى لێكداوه‌ته‌وه‌و یا وه‌ریگێڕاوه‌ته سه‌ر زمانى كوردى، ئه‌و مه‌لایانه خه‌ڵكیان لێ هانداوه، ناچار مه‌ڵبه‌ندى خۆى به‌جێ هێشتووه‌و په‌ناى بۆ وڵاتى بابان بردووه‌و ئیتر هه‌ر له‌وێ كۆچى دوایى كردووه)4 . جا ئه‌م باره به‌رده‌وام بوو، تا له سه‌ده‌ى بیسته‌مدا، به بوێرییه‌وه (مه‌لاى گه‌وره‌ى كۆیى) ئه‌م گومان و به‌ربه‌ستانه لاده‌باو به روونى له‌باره‌ى وه‌رگێڕانى قورئان بۆ زمانه‌كانى تر راى خۆى ده‌رده‌بڕێ و به كرده‌ییش ده‌ست به كردنه كوردى قورئانى پیرۆز ده‌كا به شێوه‌ى ته‌فسیرو ده‌ڵێ: ((من بۆ تێگه‌یشتنى ئه‌جانیب، ته‌رجه‌مه‌ى قورئان ئینكار ناكه‌م، به‌ڵكو زۆر به فائیده‌یه، لاكین نه‌ڵێن ئه‌مه قورئانه! وه‌كى ته‌ورات و ئینجیل به هه‌ر لۆغه‌تێ بێ كیتابى موقه‌ده‌سه، ته‌وراته ئینجیله. ئاره‌زووم ئه‌كرد جه‌معێ له عوله‌ماى عه‌ره‌بى و زوبانزان و كاتیب وموحه‌ریرێ غایه‌ت به قووه‌ت به جه‌زاله‌تى عیباره‌تى وه‌كى (جه‌لال نورى) و (ته‌ها حوسێن)، فیكرى ئیباچه قورئانیان به عیباره‌تى جوان، خۆش ئه‌دا، سهل الفهم، ته‌رجه‌مه‌یان كردبا، زۆر به فائیده ئه‌بوو. ئێستا بڵێین: "دروسته، دروست نییه" ته‌رجه‌مه كرا به لیسانى موخته‌لیفه. ئه‌وانى ته‌رجه‌مه‌یان كردیه وا ده‌رئه‌كه‌وێ زۆر له ئه‌ربابى قه‌له‌م نه‌بوون. مه‌علوم ئه‌جانیب ته‌ده‌خولاتى تیا ئه‌كه‌ن، روحیان ئه‌مین نییه، ته‌رجه‌مه‌ى به توركى كراوه، زۆر بێ تامه، لام خیانه‌تێكى تیایه ئه‌گه‌رچى وا ئه‌نوێنن بۆ ئاسانى تێگه‌یشتنى عه‌وام وامان ته‌رجه‌مه كردیه. قورئان ته‌رجه‌مه بكرێ، له‌گه‌ڵ موحافه‌زه‌ى ئه‌ێلى وه‌كى ئینگلیز
كردویانه، ێه‌فحه‌یه قورئانه، ێه‌فحه‌یه ته‌رجه‌مه‌یه، جوانه.))5
+++++++++++++++++
1-[1] - تةفسيرى كوردى له كه‌لامى خوداوه‌ندى، مةلاى گةورةى كۆيى، بةرگى حةوتةم، ل69
2-"إن الله اختار من آدم العرب، واختار من العرب مضر، ومن مضر قريشا، واختار من قريش بني هاشم، واختارني من هاشم، فأنا من خيار إلى خيار، فمن أحب العرب فبحبي أحبهم، ومن أبغض العرب فببغضي أبغضهم. " ك - عن ابن عمر"1. الكتاب : كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال، المؤلف : علاء الدين علي بن حسام الدين المتقي الهندي البرهان فوري (المتوفى : 975هـ)، المحقق : بكري حياني - صفوة السقا،الناشر : مؤسسة الرسالة، الطبعة : الطبعة الخامسة ،1401هـ/1981م
3-أَحِبُّوا العربَ وبقاءَهم فإنَّ بقاءَهم نورٌ فى الإسلام وإنَّ فناءَهم ظلمةٌ فى الإسلام (أبو الشيخ فى الثواب عن أبى هريرة)أخرجه أيضًا : أبو الشيخ فى طبقات المحدثين بأصبهان (4/273) . وأبو نعيم فى ذكر أخبار أصبهان (2/340) . قال العجلونى (1/55) : أخرجه أبو الشيخ بسند ضعيف. بروانة الكتاب : جمع الجوامع أو الجامع الكبير للسيوطي، المصدر : موقع ملتقى أهل الحديث
[4] - مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، د. مارف خه‌زنةدار، بةرگى دووه‌م، ئاراس 2002، ل37
[5] - ته‌فسيرى كوردى له كه‌لامى خوداوه‌ندى، مه‌لاى گةوره‌ى كۆيى، بةرگى حه‌وته‌م، ل54
copay cards for prescription drugs
link free discount prescription cards
ibuprofen teva 400 mg ?ra
ibuprofeno ibuprofen 800
ibuprofen salbe
click ibuprofen wirkung
exelon 3x50
link exelon 1 5 mg