)کاشان)ى سپێهرى و (نەیستان)ى مەولەوى
نووسینى: د. عەباسى ئەحمەدى
وەرگێڕانى: یەحیا خەلیل
پوختە :
لەم نووسینەدا دەمانهەوێ ئەوە پێشانبدەین کە لە عیرفانى سوهرابى سپێهریدا دوو بنەوا بوونى هەیە: یەکیان سروشتى بادیەنشینى (طبیعت بدوى)، کە چاوگەى نوورە و ئەویتر شارستانەتیى پیشەسازى، کە سیمبووڵى تاریکایییە .
بەرایى، مرۆڤێک کە لە داوێنى سروشتى بیاباننشینیدا ژیانى دەگوزەراند و لەگەڵ ویدا ئاوێتە بووبوو. دواتر لەم نەیستانە نوورانییەدا، جیا بووەتەوە و لە قەفەسى ژینوارى پیشەسازیدا ئەسیر بووە .
ئێستا، پیشەى مرۆڤایەتى ڕزگاربوونە لە قەفەسى شارنشینى و گەڕانەوەیە بۆ ئەو مەفتەنە بنەڕەتییە، تا جارێکى دى، لەگەڵ سروشتدا ئامێتە بن و ببنەوە بەیەک .
٢- سروشتپەرستى :
هەوەڵین جیاوازیی سپێهرى لەگەڵ مەولەویدا _مەولانا جەلالەددینى ڕوومى_ لەوەدایە کە سپێهرى، سروشتى بیاباننشینی بە ڕووناکایى دەزانێت و ستایشى دەکات. لە حاڵێکدا مەولەوى دونیا و سروشتگەرایى بە تاریکایی دەزانێت و پەرێزى لێ دەکات .
مەولەوى دەڵێ، خودا ئەم جیهانەى لە تاریکایى ئافراندووە. ((هەقتەعالا دژى نەبوو، پاشان ئەم گێتییەى لە تاریکایى ئافراند تا نوور و ڕۆشنایى ئەو پەیدا ببێ.)) (مولوى، فیە مافیە، ێ 312) ئەمە جیاوازییەکى گرینگە. ئەم بابەتە، عیرفانى سپێهرى لە عیرفانى مەولەوى جودا دەکاتەوە و ڕوو بە عیرفانى چینى یا دائۆئیزم بەکێش دەکات، سپێهرى "ژوانگزى _ zhuangzi"ى چینى بە ڕێبەرى خۆى قەبووڵ دەکات و خۆى لە عیرفانى مەولانا جەلالەددینى ڕوومى جیادەکاتەوە .
ژوانگزى، سروشتگەرایى ستایش دەکات و ئامانجى گەڕانەوەیە بۆى. لە کاتێکدا مەولەوى، سروشت و دونیا بەبێ قەدر و ئەرزش دادەنێت و ئامانجى دوورکەوتنەوەیە لەو: ((جیهان کەفێکە، ئەم کەفە لێوان لە خاشاکى زێڕپۆشکراو. یانى ئەم دنیا و گێتییە کەف و کەڕووە، قەڵبە و بێقەدر و ئەرزشە)) (مولوى، فیە مافیە، ێ 225).
٢- کاشان :
تەبیاتپەرستیی سپێهرى لە شیعرە بەنێوبانگەکەى " صداى پاى آب _ دەنگى پێى ئاو"دا بەڕوونى دەبینرێت. لەم شیعرەدا، سپێهرى دەبارەى نوێژى خۆى لەنێو مزگەوتى سەوزى سروشت دەپەیڤێت. لەم مزگەوتە سەرسوڕهێنەرەدا، با، لە سەروو منارەى مزگەوتەوە بانگ دەبێژێت. گیاى بیاوانى (تکبیرة الاحرام) دەخوێنێت و شەپۆلى ئاو (قد قامت) دەڵێت .
سپێهرى نوێژ بەرەو ڕووى ڕووگەى گوڵێکى سووردا دەخوێنێت. بەرماڵى ئەو بیاوانە و، جێگانوێژى کانییە و، بەردەنوێژى ڕووناکایى ڕۆژە. کابەى سپێهرى لە ڕۆخى ئاو و لەژێر ئاقاقیاکانە و، بەردەڕەشى وى ڕۆشنایى باخچەیە. سپێهرى لەم پەرستگا پیرۆزەدا، تەبیاتپەرستى بە نزا دەڕازێنێتەوە .
خەڵکى کاشانم
.....
ڕووگەم گوڵێکى سوور،
جێگانوێژم کانییە و، بەردەنوێژم نوور
سارایە بەرماڵى من .
من دەستنوێژم بە ترپەى دڵى پەنجەرەکان دەشۆم
من وەختێک نوێژ دەخوێنم کە بانگەکەى با وتبێتى، بەسەر منارەى دارى سەرووەوە
من نوێژم دوابەدواى "تکبیرة الاحرام"ى گیا دەخوێنم
لە پاش "قد قامت"ى شەپۆل،
کابەم لە کەنارى ئاوە
کابەم لە ژێر ئاقاقیاکانە .
بەردەڕەشى من ڕووناکایى باخچەیە (لە شیعرى دەنگى پێى ئاو).
ئەم شیعرە بە ڕستەى "خەڵکى کاشانم" دەستپێدەکات. دروستە کە سپێهرى خەڵکى کاشانە، بەڵام کاشان شارێکى ئاسایى نییە بەڵکە سیمبووڵى سروشتى بیابانییە. بێژەى کاشان کینایەیە بۆ کەسنەزاناوا یان شاری نموونەیى و ئارمانى، کە شێعر لەوێ لەگەڵ سروشتى بیابانیدا یەکێک بووە. کاشان، هەمان نەیستانى مەولەوییە، کاشان بەهەشتە ونبووەکەى جان میلتۆنە. (کاشان) کەوانەیەکە لە جوغزى سەوزى خۆشبەختیدا :
باخى ئێمە ڕەنگە، کەوانەیەک بووبێت لە بازنەى سەوزى خۆشبەختی
ئاوى بێ فەلسەفەمان دەنۆشى
تووى بێ زانستمان دەچنى
لەو ڕۆژەدا، میوەى کاڵى خودامان لە خەودا دەجوى (لە شیعرى دەنگى پێى ئاو)
لەو بەهەشتە بیاوانییە و لەو ناکوێئاوا گومبووەدا، خەڵکى بەبێ فەلسەفە ئاویان دەخوارد و بەبێ زانست توویان دەچنى و لە خودا زۆر نێزیک بوون .
٣- تاران :
وەلێ ئەم بەهەشتە بیابانییە زۆر ڕاوێستاو نابێت و، ڕۆژگارى منداڵیێتى و کۆچەرى و بێگوناهى، کەم کەم لە "کووچەى چوکڵەقنگەکان" کەنارگرى دەکات. سپێهرى لە "شارى خەیاڵە سووکەکان" = "کاشان"، دەڕواتە دەرێ و گەورەشارى تاران دەبێتە ماڵى. تاران، شارێکى ئاسایى نییە، بەڵکوو ژینوارى پیشەسازییە. جەهەننەمى تاران دروست نوختەیەکە لە بەرانبەر بەهەشتى کاشانەوە .
منداڵ، بە ماتەماتە، کەم کەم لە کووچەى "چوکڵەقنگە"کان دوورکەوتەوە
بارى خۆم پێچایەوە و، گورجآ لە شارى خەیاڵاتە سووکەکان چوومە دەرێ
شار دەرکەوت
ڕووان و گەشەى ئەندازەیى چیمەنتۆ، ئاسن، بەرد
میچى بآ کۆترى سەتان ئوتوبوس
کوشتنى مانگەشەو بە فەرمانى نیۆن (لە شیعرى دەنگى پێى ئاو)
سپێهرى خەڵکى کاشانە، لێ ئەو شارەى کە هەنووکە شاعیرى تێدا حەپسکراوە کاشان نییە، "کاشان"ى ئەو ون بووە و شاعیر بە حەسرەتەوە یادى دەکات .
خەڵکى کاشانم، وەلێ
شارى من کاشان نییە،
شارى من گوم بووە (لە شیعرى دەنگى پێى ئاو).
بەسەرهاتى "کاشان"ى دیارنەماوى سپێهرى شتێکە هاوشێوەى "نەیستان"ە بزربووەکەى مەولانا. هەمان ئەو "نەیستان"ەى کە نیشتمانى ڕاستەقینەى نەى -ڕۆحى مرۆڤ- بووە .
نەیێک کە وەختێک لە نەیستان بڕیویانە، لەبەر هاوارى ژن و پیاو کەوتوونەتە گریان :
ببیە، نـــەى کــاتێ کـــە باست بۆ دەکا
داد لە دەس دوورى دەکات و گۆدەکا
لەو دەمەى ڕا، مــن لـــە نایسـتان بڕام
مێرد و ژن هـــەروا دەگــریێنـێ هــەرێم
(مەولەوى، دەفتەرى یەکەمى مەسنەویى مەعنەوى. جەلالەدینى ڕۆمى و سروودى نەى، ئەحمەد تاقانە)
داستانى جودابوونەوەى سپێهرى لە کاشان، هاوشێوەى داستانى دابڕانى نەیە لە نەیستانى خودایى. لەگەڵ ئەو جیاوازییەدا کە "کاشان" بەرەتییە بۆ بەهەشتى سەرزەمین، وەلێ "نەیستان"ى مەولەوى کینایەیە بۆ مەلەکووتى ئاسمانى (جیهانى باڵا) .
مەسنەویى مەعنەوی، شتێک نییە بێجگە لە شەرحى فیراق و جوداییى ئەو نەیە مەلەکووتییە لە ئەو نەیستانە ئاسمانییە و، چلۆن ئەو نەیە لە نەژادى خۆى جیابووەتەوە، کە لە توانستیدایە "ڕۆژگارى پێکگەیشتن"ى خۆى بگەڕێنێتەوە .
هەرکەسێ کو دوور بمێنێ ل بنەوان
وێــڵ دەبـــێ دیســـا لــەبــۆ ڕۆژى ژوان
(مەولەوى، مەسنەویى مەعنەوى، دەفتەرى یەکەم. جەلالەدینى ڕۆمى و سروودى نەى، ئەحمەد تاقانە)
ئەو کاشانە بزربووەى سپێهرى شتێکە لە چەشنى ئەو "باخى مەلەکووتى"یە گومبووەى حافزى شیرازى، کە نشیمەنى بنەڕەتیى ئەوە. لەگەڵ ئەو جوداوازییەدا کە باخى سپێهرى، باخى زەمینى و ناسووتییە _جیهانى ماددى_، لە حاڵێکدا کە بێستانى حافز، بێستانى ئاسمانى و لاهووتییە. غەزەلەکانى حافز، زیاتر باسى جوداییى ئەو باڵندە مەلەکووتییە دەکەن لە ئەو بەهەشتە ئاسمانییە کە، چۆناوچۆن ئەو "شابازە سیدرەنشین"ە لەبۆ "کۆنگرەى عەرش"ى خودا بگەڕێتەوە .
مەلى باخى مەلەکووتم، لە عالەمى خاک نیم یەکدوو ڕۆژێ، قەفەسێکیان چێکردووە دە بەدەنم (حافظ)١
ئەیا هەڵۆ سپی، ئەى بەرزەفڕ، لە سیدرە نشین! شیــــــــاوى تـۆ نییـــــە لانـــــەت نشــــێوى بێـــــدادە
لە ژوورى عەرشەوە بانگت دەکەن ئەرێ گیانت لە ئــــەم فریوگەیــە گوێبیســـتى کــــامە فەریـادە؟
(حافظ، و: کۆلیل)
شیعرەیلى سوهرابى سپێهرى، ڕاستەوڕاست شەرحى مرۆڤێکى جێماوە لە بەهەشتى سروشتى بادیەنشینى، ئەوجا چلۆن لە توانستیدایە بۆ ئەو بەهەشتى سەرزەوینە بگەڕێتەوە و، ئێوى بێ فەلسەفە بخوات و تووى بێ زانست بچنێت، دەگەڵ یاساى زەمیندا نێزیک ببێتەوە. ئەو بەبێ ئەوەى ئاوپرژێنى گوڵەیل بکات، دەیتوانى لە قسەى نەگوتراویان بگات .
٤- گەڕانەوە بۆ کاشان :
هەرسێک لەوان "کەسنەزاناوا"نە، یانى "کاشان"ى سپێهرى و "نەیستان"ى مەولانا و، "باخى مەلەکووت"ى حافز، لە یەک شتدا وەکوو یەکن ئەویش ئەوەیە کە، لە دۆخى هەنووکەییدا، مرۆڤ لەوان چشتانە دوورکەوتووەتەوە، دوورییان ئاورى لێ هەڵایساندوون و ئامانجیان گەڕانەوەیە بۆ ئەو بەهەشتگەلە نوورانییانە. لەم دیدەوە، عیرفانى سپێهرى، چەشنى ئایدۆلۆژییەکانى ترى کەسنەزاناوا یان شارى ئارمانى و نموونەیى، جۆرێک گەڕانەوەیە لەم چەرخى داتەپینەوە بۆ ڕۆژگارى گەورەیى و لێوانلێو لە شکۆیى. سپێهرى، نیگاى حەسرەتبار و نوستالژیاى بۆ ڕابوردوو هەیە. ڕابوردووى زێڕینى کە نووکە دووردەستە و مە بۆ هامێزى خۆى دەخوێنێت .
هەموو ئەوانەى باوەڕیان بە شارى ئارمانى هەیە، هەریەکەیان "کاشان"ێکى خۆیان هەیە. ئەو "کاشان"ە تاوێک بە وێنەى "شاهەنشاهیى شکۆدارى ئێرانى کۆن"، تاوێک بە دیمەنى "کۆمەڵگاى سۆسیالیستیى سەرەتایى"، تاو نا تاوێک لە شێوەى "ڕۆژگارى شکۆمەندى سەرەتاى مەسیحییەت" و، جارجارێکیش بە لەونى "مەدینە فازیلەى ئەفلاتۆنى"، خۆى پێشاندەدەات .
سپێهرى لە کاشانى نوورانى دوورکەوتووەتەوە و لە "تاران"ى تاریکدا یەخسیر بووە، لێ "کاشان"، ئەو بۆ لاى خۆى دەخوێنێت و بانگى لێ دەکات. ئەم دەنگە زۆر ناسراوە، چەشنى هەوا لەتەک تەنى گەڵادا :
پێڵاوەکانم کوان؟
کێ بوو بانگى کرد سوهراب؟
دەنگەکە ئاشنا بوو چەشنى هەوا دەگەڵ جەستەى گەڵادا (لە شیعرى بانگى دەستپێک)
ئەو شابازێکى سیدرەنشینە کە نیشتمانى ئەو ئەم کونجە کاولبووە نییە. لە کۆڕى عەڕشەوە بانگى دەکەن. ئەو دەبێت لە "تاران" بڕوات، چون لەم جێگایە هیچ چاوێک عاشقانە لە زەوین ناڕوانێت. چتاقیان لە دیتنى باخچەیەک بەکێش نابن. چکەسێ بینینى قەلەباچکەیەک لەسەر کێڵگەیەک بەڕاست وەرناگرێت :
دەبێ ئەمشەو بڕۆم
من کە لە کراوەترین پەنجەرەوە دەگەڵ خەڵکى ئەم ناوچەیە دوام
وشەیەکم لە ڕەگەزى وەخت نەبیست
هیچ چاوێک، عاشقانە لە زەوینى نەدەڕوانى
چکەسێ بە بینینى باخچەیەک بەکێش نەبوو
هیچکەس قەلەباچکەیەکى لەسەر مەزرایەک بەڕاست وەرنەگرت. (لە شیعرى بانگى دەستپێک)
ئەو دەبێت بۆ نیشتمانى بنچینەیى خۆى بگەڕێتەوە، بۆ ئەو"بەرینییە بآ وشە"یەى کە لەوێدا "درەختانێکى جوامێر" بوونیان هەیە. ئەو دەبێت بۆ "کاشان" بگەڕێتەوە، بۆ ئەو بەهەشتە گومبووە ئەفسانەیییەى، کە لەوێڕا دڵى زەوى لێدەدات :
دەبێ ئەمشەو بڕۆم
دەبێ ئەمشەو... بە ڕێیەکدا بڕۆم
کە درەختەیلى دلاوەر پەیدایە،
ڕوو بەو بەرینییە بێ واژەیەى کە هەمیشە ئێمەى بانگ دەکرد (لە شیعرى بانگى دەستپێک)
سپێهرى بە یادى "کاشان"ى گومبووى خۆى، لە لاى تارانى نووتەک و، شارستانەتیى پیشەسازیى بێنوورەوە، ماڵێکى دى چێدەکات و لەم ماڵە کەسنەزاناوایەدا، بۆ سروشتى بادیەنشینی ڕۆژگارى چکۆلەیى دەگەڕێتەوە .
لەم ماڵەدا، مرۆڤایەتى لە گیا و باخ و زەمین نێزیکە و ترپەى دڵى گوڵەکان دەگرێت و لەگەڵ سەرەنجامى شێداریى ئاو و خووى سەوزى درەخت ئاشنایە. ئامانجى سپێهرى، گەڕانەوەیە بۆ ئەو "نەیستان"ە پیرۆزە و گەیشتنە بە ئاسوودەییى هەمیشەیى لەو کەسنەزاناوا نوورانییەدا .
من بە تین، من بە تا
خانووێکم لەو لاکەى ترى شەوەوە چێکرد
من لەم ماڵەدا بە گومناویى شێدارى ئالیک نێزیکم
من دەنگى هەناسەى باخچە دەژنەوم
من بە دەستپێکى زەمین نێزیکم
ترپەى گوڵەکان دەگرم
لەگەڵ چارەنووسى تەڕى ئاودا، وەتەک خووى کەسکى درەختدا ئاشنام (لە شیعرى دەنگى پێى ئاو)
ئەنجامگرى :
لەم وتارەدا پێشانمان دا کە لە عیرفانى سوهرابى سپێهریدا دوو بنچینە بوونیان هەیە: یەکیان سروشتى بیاباننشینى کە سەرچاوەى ڕۆشنایییە و ئەویدى، ژینوارى پیشەسازى کە نماناى تاریکایییە. سەرەتا، مرۆڤێک لە داوێنى سروشتى بیابانیدا ژیانى دەگوزەراند و لەگەڵیدا یەکێ بووە. پاشان، لەم نەیستانە نوورانییە جیا بووەتەوە و لە قەفەسى شارستانەتیى پیشەسازیدا گیراوە. ئێستا، پیشەى مرۆڤایەتى ئازادبوونە لە قەفەسى شارنشینى و گەڕانەوەیە بۆ ئەو نیشتمانە بنەڕەتییە، تا جارێکى دى، لەگەڵ سروشتڕا ئاوێتە و ببنەوە بەیەک .
پاشکۆ :
گوتمان کە ئایدۆلۆژییەیلى کەسنەزاناوا لە سێ چەرخى ویساڵى یەکەمى و جودایى ئێستا و پێکگەیشتنى کۆتایى پێکهاتووە، دەتوانرێت ڕەگى دەروونناسییانەى ئەم سێ ئایدۆلۆژییە لە گریمانەکانى سیگمۆند فرۆیددا پەیدا بکەى. فرۆید بڕواى وایە کە مرۆڤ ڕۆژگارى منداڵیى بە سێ قۆناخدا تێدەپەڕێنێت :
١- قۆناخى یەکەم: لەم پلەیەدا، منداڵى شیرەخۆر خۆى جیا ناکاتەوە لە دایکى. لە دیدگاى منداڵەوە، چکۆلەترین جیاوازى لە نێوان منداڵ و دایکەکەدا نییە. منداڵ ناتوانێ لە نێوان "خود" و "ئەوانیتر"دا چ جوداوازییەک قەبووڵ بکات، بە شێوازێکى دى، منداڵێک کە لە مەمکى دایکى شیر دەخوات و، مەمکێک کە شیرى پێدەدات، هەردوو، یەکێکە. منداڵى شیرەخۆرى فرۆید، لەم قۆناخەدا، مانەندى "هەنجیر"ى نیزامى گەنجەوییە :
بگــــرە ڕێوڕەسمــى دڵشــــادى لە هەنجیر کە هەم منداڵە و هەم گوان و هەم شیر
(نظامى)
ئەم "هەنجیر"ە هەم منداڵە چون لە درەخت شیر دەخوات، هەم مەمکە، چونکە بە شێوەى ئەو خڕە و، هەم شیریشە چونکە لە کاتى چنینەوەیدا شیرى لێدێت. لە هەقیقەتدا، منداڵى شیرەخۆر، چەشنى تنۆکێکە کە بە دەریاوە پێوەست بێت یان وەکوو زەڕڕەیەک کە بە سووڕانەوە بە مەنزڵگاى مانگ گەیشتبێت، لە وجوودى دایکدا تواوەتەوە و هیچ جۆرە پێناسە و تاکایەتییەکى جیاوازى بۆ خۆى نییە. دەتوانین ئەم پلەیە یەکسان بکەین بەو پلەیەى کە "نەى"ى مەولەوى لە "نەیستانە"، یان "شابازى سیدرەنشین"ى حافز لە "باخى مەلەکووتە"، یاخود "منداڵى وازیدۆست"ى سپێهرى لە "کاشان"ە .
٢- قۆناخى دووەم: لەم ئاستەدا منداڵى شیرەخۆر لە بەینى خۆى و دایکیدا، هەست بە جیاوازى دەکات و کەسێتیى منداڵ لە کەسێتیى دایک جیا دەبێتەوە. بە قۆناخبەندى منداڵ ڕۆژگارى شیرەخۆرێتیى تێدەپەڕێنێت و گەورەتر دەبێت، بەهەمان شێوە منداڵ لە ئامێزى دایکى دوورتر دەڕوات، تا لە ئاکامدا منداڵ لە داوێنى دایکى دووردەخرێت و ناچار دەبێت لە جێگایەکى جیادا بخەوێت. ئەم قۆناخەیش دەتوانین لە بەرانبەر قۆناخێکدا دایبنێن کە، نەى لە نەیستانى ئاسمانى دەبڕدرێت، یا شابازى سیدرەنشین لە باخى مەلەکووتى بۆ زەمین دێت، یان منداڵى یاریدۆستى سپێهرى لە کاشان جوێ بووبێتەوە و بۆ تاران ڕۆیشتبێت .
٣- قۆناخى سێیەم: لەم پلەیەدا منداڵ لە دایکى دوورکەوتووەتەوە، بە شێوەیەکى ناخۆئاگا مەیلى ئەوە دەکات دووبارە بڕواتەوە بۆ لاى دایکى و لەگەڵیدا ببێتەوە بەیەک. فرۆید ئەم دیاردەیەى بە ئۆدیپ ناوبردووە. دەتوانین ئەم قۆناخە لە هەمبەر ئەو قۆناخەدا جووتبکەین کە "نەى" لە نەیستانى خودایى دوورکەوتووەتەوە و هەمدیسان دەیهەوێت بۆ ئەو جێگایە بگەڕێتەوە و لەگەڵ ویدا ببێتەوە بەیەک، یا "شابازى سیدرەنشین" لە باخى مەلەکووتى جێماوە و ئارەزوو دەکات دیسانەوە بگەڕێتەوە بۆ مەفتەنى بنچینەیى خۆى، یاخود "منداڵى وازیدۆست" لە کاشان دوورکەوتووەتەوە و دەیهەوێت هەمیسان سەردانى ئەو بەهەشتە زەمینییە بکات و لەو مەنزڵگا پیرۆزەدا لەگەڵ سروشتى ڕەوەندى، ئامێتە ببنەوە. بەپێى ئەم شرۆڤەیە، ئەندێشەى کەسنەزاناوا یاخود شارى نموونەیی، لە دیدى فرۆیدییەوە، جۆرێکى (میگالۆمانیاى ئۆدیپی)یە .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سەرچاوە فارسییەکانى نووسەر :
هشت کتاب، سهرابى سپهرى، چاپ اول، سال 1378 خورشیدى، انتشارات گهورى، تهران
فیە مافیە، اپر مولانا جلا الدین محمد بلخى خراسانى، با مقدمە و تێحیح حسین حیدر خانى، چاپ دوم، سال 1378 خورشیدى، انتشارات سنایى، تهران، ایران .
سەرچاوەکانى وەرگێڕ :
حافز بە کوردى، تاڤگەى ئەوین، عومەر ساڵحى ساحێب (کۆلیل)، سنە، زانستگاى کوردستان، 1391ى کۆچیی هەتاوى .
جەلالەدینى ڕۆمى و سروودى نەى، ئەحمەد تاقانە، هەولێر، دەزگاى ئاراس، 2008ى زایینى .
ژینوار: شارستانیەت .
تەبیاتپەرستى: سروشتپەرستى، تەبیعەتپەرستى/ گبیعت پرستى .
کابە: کەعبە، ماڵى خودا .
ئاقاقیا: ڕووەکێکە کە لق و گەڵاکانى دڕکیان هەیە .
بەرەتى: کینایە، شتێک دوو ماناى لە خۆیدا هەڵگرتبێت .