نووسينى: لقمان صمد برادۆستی
ده‌مێكه گوێبیستی جه‌ده‌لی جیاكردنه‌وه‌ی بانگه‌واز و سیاسه‌ت ده‌بین له نێوان لایه‌نگران و نه‌یارانیدا، به‌ڵام له ڕاستیدا له‌م قۆناغه نوێیه‌ی كاری ئیسلامیدا زۆر به ڕوونی ده‌ركه‌وت كه پێویستییه‌كی زۆر هه‌یه بۆ جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌م دوو پرسه و خوێندنه‌وه‌ی نوێی پێویسته، به تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی بینیمان چه‌ندان كه‌سی بانگخواز و ئاینی نه‌یانتوانی له ئه‌رك و پۆستی سیاسی و ڕامیاری وه‌ك پێویست سه‌ركه‌وتوو بن، به هه‌مان شێوه به‌شێكی زۆری كۆمه‌ڵه و بزاڤه ئیسلامییه‌كان نه‌یانتوانی ئه‌م دوو بابه‌ته به یه‌كه‌وه گرێ بده‌ن و ده‌بینین هه‌م لایه‌نی ده‌عوه و هه‌م لایه‌نی سیاسیشان له ئاستێكی دیاریكراودا وه‌ستاوه، چونكه ئه‌وان به هه‌مان بنه‌ما و ئوصولی ده‌عه‌وی كار له‌گه‌ڵ سیاسه‌تدا ده‌كه‌ن به‌م جۆره‌ش هه‌م ده‌عوه و بانگه‌وازه‌كه زه‌ره‌ر ده‌كات و هه‌روه‌ها لایه‌نی سیاسیش سه‌ركه‌وتوو نابێت. به تایبه‌ت كه خۆمان ئه‌بینین كاری سیاسی چه‌نده ناشیرین و قێزه‌ون كراوه و ئه‌و كه‌سانه‌ی له كایه سیاسییه‌كاندا به‌شدارن به جۆرێك له جۆره‌كان له چاوی خه‌ڵكه‌وه به‌شێوه‌یه‌كی جیاواز سه‌یر ده‌كرێن و زۆر جێی متمانه نین - ئه‌مه‌ش ڕه‌نگه به هۆی سروشتی كاره‌كه‌یانه‌وه بێت-، بۆیه پێویسته له ئێستادا له نێو بزاڤ و حزبه ئیسلامییه‌كاندا ئه‌م بابه‌ته زیاتر گرنگی پێ بدرێت و قسه‌ی جدی و ڕوونی له‌سه‌ر بكرێت و، واز بهێنرێت له‌و ڕوانینه گشتگیر و شمولییه‌ی جاران كه بزووتنه‌وه ئیسلامییه‌كان هه‌یانبوو و تاك و ئه‌ندامه‌كانیان له‌سه‌ر په‌روه‌رده ده‌كرد كه له یه‌ك كاتدا كه‌سه‌كه هه‌م بانگخواز و هه‌م سیاسیش بوو، جگه له‌وه‌ش هیچ ته‌وزیفێكی باش و ڕوون نه‌بوو بۆ جیاكردنه‌وه‌ی توانا و لێهاتوویی تاكه‌كان له‌سه‌ر ئاستی ده‌عه‌وی و سیاسی، بۆیه لێره‌وه پێویستی و زه‌روره‌تی جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌م دوو لایه‌نه دێته پێش، ئه‌مه‌ش وه‌ك گرنگیدانێكی زیاتر و زۆرتر بۆ ئه‌م دوو لایه‌نه و ته‌وزیفكردنیان له پێناو خزمه‌تكردنی دین و ژینی خه‌ڵك، نه‌ك مانه‌وه‌ی له‌م ستایل و فۆرمه‌ی ئێستادا كه بۆته هۆی تێكه‌ڵبوون و ئالۆزبوونی هه‌ردوو لایه‌نه‌كه و لایه‌نه جوان و پرشنگداره‌كانی بانگه‌واز به تایبه‌تر كه‌وتۆته ژێر تۆز و لێڵی هه‌ڵوێسته سیاسییه‌كان .
گومان له‌وه‌دا نییه كه بانگه‌واز پله و مه‌قامێكی گه‌وره‌ی هه‌یه له ئاینی ئیسلامدا و پانتاییه‌كی زۆری داگیر كردووه له قورئانی پیرۆزدا، وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت (ومن أحسن قولاً ممن دعا إلی الله وعمل صالحاً وقال إنّنی من المسلمین). بۆیه پێغه‌مبه‌ری خوا و هاوه‌ڵه‌كانی به‌شی هه‌ره زۆری ژیان و ته‌مه‌نی خۆیان بۆ بانگه‌واز و گه‌یاندنی ئاینی ئیسلام ته‌رخانكرد و په‌یامبه‌ر (د.خ) فه‌رمووی: "بلّغوا عنّی ولو ایه."
به هه‌مان شێوه ئه‌گه‌ر سیاسه‌تیش بریتی بێت له هونه‌ری به‌رێوه‌بردن و حوكمڕانی خه‌ڵك و به‌شداری كردن له كایه‌ی سیاسی و فه‌رمانڕه‌وایه‌تی، ئه‌وه پێغه‌مبه‌ر (د.خ) بۆ خۆی هه‌موو ئه‌مانه‌ی به یه‌كه‌وه ئه‌نجامداوه و تیایدا به‌شدار بووه. له یه‌ك كاتدا ئه‌و هه‌م پێشه‌وا و ڕه‌هبه‌ر و ئیمام بووه له هه‌مان كاتیشدا حاكم و فه‌رمانڕه‌وا و ده‌سه‌ڵاتداریش بووه و بۆ خۆی سه‌رپه‌رشتی لایه‌نی حوكمڕانی و سیاسی و ئابووری و ئاینی و دینداری خه‌ڵكی و هاوه‌ڵانی ده‌كرد، به‌ڵام پرسیاره‌كه لێره‌دا ئه‌وه‌یه ئایه كه‌سێكی تر ئه‌توانێت هه‌مان ئه‌م ئه‌ركانه جێبه‌جێ بكات وه‌ك چۆن په‌یامبه‌ری خوا جێبه‌جێی كردوون؟ ڕه‌نگه وه‌ڵامه‌كه به لای زۆربه‌مانه‌وه ئه‌وه بێت نه‌خێر چونكه هه‌م سه‌رده‌مه‌كه گۆڕاوه و ئێستا سه‌رده‌م سه‌رده‌می جیاكردنه‌وه‌ی پسپۆڕی و ده‌سه‌ڵاته‌كانه و زۆر ئه‌سته‌مه تاكێك بتوانێت ئه‌م هه‌موو كاره به یه‌كه‌وه ئه‌نجام بدات و ته‌نانه‌ت كرووپ و كۆمه‌ڵێكیش ناتوانن ئه‌گه‌ر بێت و ئه‌ركه‌كان له نێوان خۆیاندا دابه‌ش نه‌كه‌ن و ته‌وزیفی تواناو لێهاتوویه‌كانیان نه‌كه‌ن له بواره جیاوازه‌كاندا، جگه له‌مه بیرمان نه‌چێت پێغه‌مبه‌ر (د.خ) بۆ خۆی له ژێر چاودێری ئیلاهی و وه‌حی ئاسمانی كاره‌كانی به‌جێ گه‌یاندووه و ئه‌و له لووتكه‌ی زانست و لێهاتووی و داناییدا بووه و به‌راورد ناكرێت به كه‌سانی تر .
بۆیه لێره‌وه ئه‌چینه سه‌ر ئه‌وه‌ی كه بنه‌ماكانی ده‌عوه و بانگه‌واز جیاوازن له‌و بنه‌ما و بنچینانه‌ی كه له سیاسه‌تدا هه‌ن و جێبه‌جێ ده‌كرێن، بۆیه ناتوانرێت هه‌موو ئه‌مانه به یه‌كه‌وه كۆ بكرێنه‌وه و جێبه‌جێ بكرێن به‌ڵكو ئه‌م دوو پرسه گه‌وره و گرنگه پێویسته به دامه‌زراوه‌یی بكرێن و كه‌سانی تایبه‌ت و ڕاهێنراو و لێهاتوو له هه‌ر بوارێك له‌م بوارانه‌دا به‌شدار بن تیایدا و سه‌رپه‌رشتی ئه‌م پرۆسه‌یه بكه‌ن، بۆیه به كورتی و به ئیلهام وه‌رگرتن له نوسینێكی عصام سوڵتان گرنگترین ئه‌و خاڵ و جیاوازیانه‌ی نێوان ده‌عوه و سیاسه‌ت ڕوون ده‌كه‌ینه‌وه كه‌وا ده‌خوازن هه‌ر یه‌كێك له بانگه‌وازو سیاسه‌ت به جیا ڕێچكه‌ی خۆیان بگرن و له یه‌ك جیا بكرێنه‌وه :
1. له بانگه‌وازدا كات و زه‌مه‌ن به‌شێكه له چاره‌سه‌ر ئه‌مه‌ش به گوێره‌ی پره‌نسیپی پله‌به‌ندی (التدرج) كه گونجاوه له‌گه‌ڵ ژیری و عه‌قڵی مرۆڤدا، به‌ڵام له سیاسه‌تدا زه‌مه‌ن به‌شێكه له ئاڵۆزبوون و خراپبوونی كێشه‌كان، چونكه كێشه سیاسییه‌كان پێویستیان به بڕیاری خێرا و بوێرانه هه‌یه كه به دواكه‌وتن تیایاندا كێشه‌كان ئالۆزتر و ناڕه‌حتر ئه‌بن و به‌رامبه‌ره‌كانت ئه‌یقۆزنه‌وه بۆ له‌كه‌دار كردن و په‌كخستنی كاره‌كانت و تانه‌دان له به‌رنامه‌ی كاری حوكمه‌تداریت و لاوازكردنت له ڕووی سیاسییه‌وه .
2. له ده‌عوه‌دا بۆ هه‌ڵسوكه‌وت كردن له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی ئه‌بێت هه‌میشه و به‌رده‌وام گریمانه‌ی نییه‌ت چاكی و پاكی بكرێت: "التمس ڵاخیك سبعین عذراً،" واته: حه‌فتا به‌هانه‌و عوزر بۆ براكه‌ت بهێنه‌وه. به‌ڵام له سیاسه‌تدا نابێت هیچ كاتێك نییه‌ت و ئامانج خراپی به‌رامبه‌ره‌كان نادیده بگیریت چونكه ئه‌كرێت ئه‌وان كه له‌گه‌ڵتدا دابنیشن و به جوانترین شێوه هه‌ڵسوكه‌وت بكه‌ن و به‌دڵسۆزی و برایانه خۆیان نمایش بكه‌ن به‌ڵام له ناخه‌وه و له پشته‌وه چركه بژمێرن بۆ خه‌نجه‌ر لێدانت و پاشقول لێ گرتنت .
3. له ده‌عوه‌دا ئه‌كرێت چاوپۆشی و لێبورده‌ییت هه‌بێت بۆ هه‌ر كه‌سێك ویستت، به‌ڵام له سیاسه‌تدا ئه‌بێت به یه‌ك چاو و به یه‌ك ئاست سه‌یری هه‌مووان بكه‌یت و یاسا سه‌روه‌ر بێت و به‌سه‌ر هه‌موان جێ به‌جێ بكرێت و كه‌س له یاسا به‌ده‌ر نه‌بێت وه ئه‌گه‌ر نا ئه‌بێت به فه‌وزا و سه‌ر و ماڵی خه‌ڵكی تیا ئه‌چێت .
4. له بانگه‌وازدا ته‌نها وه‌سیله و ئامراز بۆ گه‌یشتن به مه‌به‌ست بریتییه له ئامۆژگاری و ڕینموێنی كردن، به‌ڵام له سیاسه‌تدا هیچ هه‌لێك نییه بۆ ئامۆژگاری كردن و ئیرشاد به‌ڵكو ده‌بێت هێزی گونجاو و ڕێگه پێدراو به گوێره‌ی یاسا به‌كار بهێنرێت بۆ چه‌سپاندن و به دیهێنانی مه‌به‌ست و خواست و به‌رنامه‌ی بانگه‌شه بۆ كراو له هه‌ڵبژاردنه‌كان كه هاوڵاتیان تۆیان بۆی هه‌ڵبژاردووه بۆ به‌دیهێنانی ژیانێكی باشتر بۆ هه‌موو لایه‌ك كه ئه‌مه‌ش له ڕێگه‌ی هێزی یاسایی و ده‌ستوورییه‌وه به دی دێت .
كۆی ئه‌م خاڵانه و چه‌ندان خاڵی تر و جیاوازی تر پێمان ده‌ڵێن پێویسته ده‌عوه و سیاسه‌ت له یه‌ك جیابكرێنه‌وه و هه‌ر یه‌كه‌یان ڕێچكه و ڕیباز و پانتایی خۆی بگرێت، چونكه به شێوه‌یه‌كی گشتی ئه‌گه‌ر بنه‌ماكانی ده‌عوه و بانگه‌واز له‌سه‌ر سیاسه‌ت جێبه‌جێ بكرێن ئه‌وه سیاسه‌ته‌كه شكست ئه‌هێنێت و سه‌ركه‌وتوو نابێت و ده‌عوه و بانگه‌وازه‌كه‌ش تیا ئه‌چێت و سه‌ر ناكه‌وێت به ئه‌ندازه‌ی پێویست، ئه‌گه‌ر به یه‌كیشه‌وه كۆیان بكه‌یته‌وه واته به یه‌كه‌وه ده‌عوه و سیاسه‌ت بكه‌یت ئه‌وه بریتییه له كۆكردنه‌وه‌ی ئامانجێكی باش و ئامرازی دژ پێی (متناقچ) واته ئامانجه‌كه مه‌زن و باشه به‌ڵام وه‌سائیل و هه‌نگاوه‌كانی هه‌ڵه و نارێكن و، ئه‌دا و جێ به‌جێكردنه‌كه‌ت له به‌رده‌م خه‌ڵك و جه‌ماوه‌ر ده‌بێته جێی تێڕامان و سه‌رسوڕمان، چونكه ناتوانی هه‌ردوو خواسته‌كه به‌دی بهێنیت و توشی دژ به یه‌كی و تناقچات ئه‌بیت و له به‌رده‌م جه‌ماوه‌ریش تووشی ئیحراجی ئه‌بیت و سه‌ره‌نجام هه‌ردوو بواره‌كه زه‌ره‌ر ئه‌كه‌ن. بۆیه ناگونجێت كاری سیاسی كه‌سانێك سه‌ركه‌وتوو بێت كه لێهاتویی و تواناكانیان ته‌نها له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌عوه و بانگه‌واز پێكهاتبێت، ئه‌و كه‌سانه زۆربه‌ی كات به بانگخواز و داعیه‌تیه‌وه ئه‌ژین بۆیه پێویسته ته‌وزیفی كاری سیاسی و كاری بانگه‌واز بكرێت و هه‌ر یه‌كه‌یان به‌جیا كاری له‌سه‌ر بكرێت و سه‌ربه‌خۆ بێت .