ته‌وحیدی زۆرینه به‌لای خاسانه‌وه شیركێكی ترسناكه، ئه‌و كه‌سه ده‌رده‌داری ڕاسته‌قینه‌یه كه بێده‌رده، ئه‌وه ناته‌واوه كه ته‌واوه، گومانی خه‌ڵه‌تێنه‌ری زۆرینه‌ی هه‌ره زۆری مرۆڤایه‌تی ئه‌وه‌نده زاڵه، له دڵنیایی تۆكمه‌تر خۆی ده‌نوێنێت!
عه‌وام، كه من و تۆ سه‌رله‌شكریانین، له باسی (خۆنه‌گریی نووح له به‌رده‌م خنكانی كوڕه‌كه‌ی، وابه‌ستیی ئیبراهیم بۆ ئیسماعیل و دڵبه‌ندیی یه‌عقووب بۆ یووسف و گریانی بۆ دوورییه‌كه‌ی)دا، هه‌ستی خۆبه‌گه‌وره‌زانی و فشبوونه‌وه‌یان لا دروست ده‌بێت. وه‌ك بڵێی ئه‌مان بوونایه وه‌ها نه‌ده‌بوون و وه‌هایان نه‌ده‌كرد!
ترسناكترین بت ئه‌و بته‌یه كه دیار نییه، ونه، له دووتوێی سینه‌دا خۆی حه‌شارداوه... به خۆسه‌رسامبوون، به كه‌م ڕوانین له‌وانی دی، گیردان به ڕووكه‌شه‌وه، كه هه‌موو سرووته‌كان -به نوێژیشه‌وه- ڕووكه‌شن و دڵپێخۆشكردنیان، ئاماژه‌ی مه‌ترسین، نیشانه‌ی شیركێكی ڕیشه‌دارن، كه وه‌ك وه‌ره‌مێكی پیس له بنه‌وه له گه‌شه‌دان و له‌پڕ له پێت ده‌خه‌ن و ده‌تكوژن.
بـرخیز تـا یک‌سو نهیم ایـن دلـق ازرق‌فام را
بـر بـادِ قلاشـی دهـیم ایـن شـرک تقـوا‌نام را
هر ساعت از نو قبله‌ای با بت‌پرستی میرود
توحید بـر مـا عرضه کن تا بشکنیم اصنام را
"هه‌سته تا وه‌لای نێین ئه‌م كونجكه شینڕه‌نگه‌یه، بیده‌ین به ده‌م بای بێده‌ربه‌ستییه‌وه ئه‌م شیركه ته‌قواشێوه‌یه، هه‌ر ساته و سه‌رله‌نوێ له‌ته‌ك بته‌رستیدا ده‌ڕوات، خۆت ته‌وحێدمان پێ ببه‌خشه، تا بته‌كان بشكێنین" (سه‌عدی).
چاكه‌ی هیچ عه‌وامێك ناگات به هه‌ڵه و گوناهی هیچ پێغه‌مبه‌رێكدا. پێغه‌مبه‌ران له نزمترین ئاستی ئیمانی و كه‌مترین ئه‌ندازه‌ی له‌خوانزیكییاندا هێشتا له به‌رزترین ئاستی دینداریی ئێمه‌ومانان بانترن. كه‌سێك بزانێت ئاگر ده‌سووتێنێت و كه‌سێك به ئاگر سووتابێت، زۆریان فه‌رقه. ئه‌وی به گشت ده‌ردێ تاقی كرابێته‌وه جیایه له‌وه‌ی هه‌ر له بنه‌ڕه‌ته‌وه شایسته‌ی تاقیكردنه‌وه نییه، ئه‌و زانسته‌ی دوای چه‌شتن و بۆسووتانی ده‌ستی ده‌خه‌یت له كوێ و ئه‌وی هه‌ر وا لافی زانینی لێده‌ده‌یت، له كوێ! زۆر جار دوو قسه‌ی ده‌رپه‌ڕیو له دوو زاری جیاواز عه‌ینی یه‌كن، وه‌لێ یه‌كێكیان له بن بنی دڵه‌وه ده‌رده‌چێت و ئه‌وی دی له نوكی زوبانه‌وه، ئه‌م دووانه نابنه یه‌ك. له پشتی یه‌كێكیانه‌وه هه‌زاران ڕه‌نج و ئاخ و قرچان و تلان هه‌یه و پشتی ئه‌وی تریان چۆڵه‌وانییه‌كی وشكه، ئه‌م دووه وه‌كو یه‌ك نین.
چاكێك خراپه‌ی نه‌هاتبێته ڕێ، بۆیه چاك بێت، چاك نییه، كه‌سێك ژینگه‌ی لادانی بۆ نه‌ڕه‌خسابێت و بۆیه ڕاست بڕوات، ڕاستڕه‌و نییه، ئه‌وی حه‌سره‌تی گشت تاوانێكی له دڵدا بێت و له ترسی ئه‌م و ئه‌و و له‌به‌ر خاتری ناوبانگ و كه‌سێتیی نه‌یانكات، خواناس نییه... ئه‌مانه له كوێ و ئه‌وه له كوێ كه هه‌رچی شته تاقیی كردووه‌ته‌وه و حسێبێكی بۆ ناوبانگی و قسه‌ی خه‌ڵك و عه‌یبه‌ی كۆمه‌ڵگه نه‌كردووه و ئه‌مجار بۆ حه‌ق هاتووه‌ته‌وه! كه‌س وا له مه‌به‌ستی من نه‌گات: گوناه: باشه و، چاكه: خراپ. ئه‌مه‌ی من ده‌یڵێم جودایه، ئامانج ئه‌وه‌ی كۆتاییه، گه‌ر بۆ كه‌سێك وا ده‌ستی دا، به‌بێ بڕینی ئه‌و ڕێگه‌یه‌یش توانی بگات به‌و جێگه‌یه، ئه‌وه ده‌بێت شوكرانه‌بژێری خوا بێت، له گوناهانی گچكه و گه‌وره ته‌وه‌لا بێت، به‌ڵام گه‌ر گیرمان كرد له نێوانی ناخژه‌نگنێكی ڕووكه‌شجوان و ده‌روونپاكێكی ڕوخسارشپڕێودا، ئه‌وا بێ دوودڵی دووه‌میان په‌سه‌ند بكه‌ین.
ده‌مێنێته‌وه سه‌ر ئه‌وه‌ی كامه هه‌ڵه و ڕاستی به سیفه‌تی ناواخنی داده‌نێین و كامه‌یش به سیفه‌تی ڕووكه‌ش... ئه‌م مه‌سه‌له‌یه له تاڵه‌موو باریكتره، له ته‌نگه‌توونێلێكی ژێرزه‌مین تاریكتره، هه‌ركه‌سه و به‌س خۆی ده‌توانێت هه‌وڵی جیاكردنه‌وه‌ی بنه‌ڕه‌ت و دیواری هه‌ڵچنراوی سه‌ری بدات. من نازانم به‌دروستی چی له كوێدا ڕیشه‌یه و چی ته‌نه‌یه و كامه‌یشه گه‌ڵای سه‌رلكه، گه‌ر بیشزانم، بێگومانم كه ناتوانم به‌جوانی ڕوونی كه‌مه‌وه تا هه‌مووان وه‌ك خۆم تێبگه‌یه‌نم.
دوور نییه بتشكاندن بۆ خۆی ببێته بتێك و ساحێبه‌كه‌ی، بێ ئه‌وه‌ی خۆیشی بزانێت، ده‌ست بكات به په‌رستنی! ئه‌مه‌ی گوتم، هێنده باریك و ورده، ده‌بێت چاوتی بۆ كز كز بكه‌یت، هه‌موو هه‌ستتی بۆ جه‌م بكه‌یت و نه‌هێڵی مشه‌ی هه‌ناسه‌ی خۆیشت سه‌ری داوه‌كه‌ت له ده‌ست ده‌ر بكات. ئه‌مه گوشراوه‌ی ساڵانێك له‌گه‌ل خۆدا به‌شه‌ڕهاتن و تێفكرین و ڕامان و هه‌ڵێنجانمه. هێشتایش دڵم وه‌كو دڵی شێخی سه‌عدی هه‌ر ساته‌و له‌ته‌ك بتپه‌رستییه‌كی نوێدا ده‌ڕوات و وا نازانم بۆ جارێكیش ڕێی له ته‌وحیدی ته‌واو كه‌وتبێت.
پاڵه‌وانێك كه به هۆی (هه‌وڵی به‌رده‌وام و ترسی له دۆڕان)ه‌وه هه‌میشه ده‌باته‌وه و سه‌رده‌كه‌وێت، ئه‌و له‌حزه‌یه شكست ده‌خوات، كه وا هه‌ست بكات توانسته‌كه‌ی شتێكی زاتیی خۆیه‌تی، ئه‌و ساته‌وه‌خته پێی ده‌گوترێت ساته‌وه‌ختی سه‌ركه‌شبوون، ئه‌م مه‌رگه له‌ناكاوه به خۆدیتن ده‌ست پێ ده‌كات. ئه‌و له‌حزه‌یه‌ی مرۆڤ سه‌رسامی هه‌ر چاكه‌یه‌كی خۆی بوو، هه‌ر ئه‌و له‌حزه‌یه ئه‌و چاكه‌یه‌ی هه‌ڵده‌وه‌رێت و نامێنێت، گه‌ر ته‌وحیدی خۆی بینی، یه‌كسه‌ر ده‌كه‌وێته بازنه‌ی شیركه‌وه، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌یه پێغه‌مبه‌ر علیه الصلوات والبركات دایمه په‌نای ده‌گرته خوا له شه‌ڕی شیركێكی پێی بزانێت و داوای لێخۆشبوونیشی بۆ شیركێك ده‌كرد كه به نه‌زانی لێوه‌ی وه‌شابێته‌وه. ئه‌م ترسی شیركه، جیلوه‌یه‌كه له ته‌وحید!
هه‌ندێ جار خوا به‌وه په‌تی په‌یوه‌ندیی به‌نده‌یه‌كی به‌خۆیه‌وه ده‌هێڵێته‌وه و لێ ناگه‌ڕێت په‌یوه‌ندییه‌كه‌ی ببڕێت، كه گوناهێكی بۆ ده‌پارێزێت و ته‌وفیقی نادات به‌سه‌ریدا زاڵ بێت. ئه‌م به‌نده‌یه به هۆی ئه‌م گوناهه‌یه‌وه -كه خۆی هه‌ستی پێ ده‌كات و دڵی به‌وه ته‌نگ ده‌بێت نایكرێت نه‌یهێڵێت و له نه‌فسی خۆی و شه‌یتان بباته‌وه- به‌نده‌بوونی و په‌یوه‌ستیی به خواوه ده‌مێنێت و ئه‌مه ده‌بێته ته‌نیا خاڵێك كه به‌نده‌ییی خۆی و ئاتاجبوونی به خوای لێوه ده‌بینێت. ڕوونیشه عیباده‌ت هه‌ر ئه‌م لاوازیدیتن و كه‌میده‌ربڕینه‌یه له به‌رانبه‌ر مه‌قامی ئولووهییه‌ت و ڕبووبییه‌تدا. گه‌ر ئه‌مه‌ی نه‌مێنێت، بێ ئه‌وه‌ی ئاگای له خۆی بێت مننه‌ت به‌سه‌ر خوادا ده‌كات و خۆی لێ ده‌گۆڕێته شه‌ریكی حه‌ق ته‌عالا. لێره‌وه گومڕایی و فه‌وتان و شیركی په‌نهان ده‌ست پێ ده‌كات.
ئیبراهیم، به باوكی ته‌وحید و گه‌وره‌ترین بتشكێن ناسراوه و پێشه‌وای پێغه‌مبه‌ران و شوێنكه‌وتووانی دینه ئاسمانییه‌كانی پاش خۆیه‌تی. ئه‌و به‌وه نه‌بووه‌ته خاوه‌نی ئه‌و ناوبانگه كه بته‌كانی بابل و كه‌نعانی شكاند، ئه‌و به هۆی شكاندنی پۆرتی نه‌مروود و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی فیرعه‌ونه‌وه به پله‌ی بتشكێنی نه‌گه‌یشت... ئه‌و، ئه‌و ده‌مه به‌و مه‌رته‌به‌یه گه‌یشت كه خۆی و خۆبینی و خواست و حه‌ز و هیواكانی له په‌یكه‌ری ئیسماعیلدا شكاند، ئه‌و ده‌مه‌ی بته‌كانی قه‌ومه جاهیله‌كه‌ی شكاند و نه‌ترسا و دواتر باو و نه‌ریته خراپه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی شكاند و باكی نه‌بوو و لووتی سته‌مكارانی شكاند و ترسێكی به دڵدا نه‌هات... ورده ورده بتشكاندن و شتشكاندنی خۆی هاته‌پێش چاو و خودی ئه‌م سیفه‌ته‌ی خه‌ریك بوو ده‌بووه بتێكی ترسناك و ئاڕاسته‌ی ده‌گۆڕی، ئه‌و ده‌م خوا له ڕێگه‌ی فه‌رمان به سه‌ربڕینی كوڕه تازه‌پێگه‌یشتوو و له‌دڵنیشتووه‌كه‌یه‌وه، ویستی ئه‌م خۆیه‌ی ئیبراهیم كه بتێكی شاراوه بوو، بشكێنێت، گوتی بیكه به قوربانی، ئیبراهیم له به‌رانبه‌ر ئه‌م فه‌رمانه ئاسمانییه‌دا ڕێك وه‌ك به‌فری به‌ر هه‌تاو ده‌توایه‌وه و ده‌توایه‌وه... هه‌ر وه‌ك ئه‌وه‌ی ئاره‌شی نه‌ڕاقی ده‌یڵێت "ئه‌وه‌ی له‌م پرۆسه‌یه‌دا بوو به قوربانی و سه‌ربڕا، ئیبراهیم بوو نه‌ك ئیسماعیل"!
ئیبراهیم، پاش ئه‌م ڕووداوه وه‌ها پێگه‌یشت و پاڵاوته بوو، به چه‌شنێك كوڵا و سووتا كه هیچێكی له خۆی تێدا نه‌ما، تا ترسی ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر بێت له‌وێوه شیرك دزه بكاته‌وه گیانی، له‌وه‌و پاش له به‌رده‌م ته‌واوی فه‌رمانه‌كانی خوادا ملكه‌چ و ئاماده بوو. ئیتر دوای شكاندنی بتی خۆی و هه‌رچی په‌یوه‌ندیی به‌و بته‌وه هه‌یه، بوو به ئیمام، پێشه‌وا و چاوساغی ته‌واوی حه‌قویست و حه‌قپه‌رستان. ئه‌مه ترۆپكی ته‌وحیدی و ڕزگاربوون له شیركه، ئه‌ڵبه‌ت ده‌بێت ئه‌مه‌ی خۆی نه‌بینێت و هه‌میشه بۆ بتێكی تر له بۆسه‌دا بێت. كاممان به تۆزی پێی ئه‌م ته‌وحیده‌دا گه‌یشتووین؟ كێ له ئێمه تاكو ئێستا گه‌ردی غیره‌ت و ئازایه‌تیی بتشكاندنه سه‌ره‌تاییه‌كانی ئیبراهیمی لێ نیشتبێت و بۆنی به كه‌پوویدا هاتبێت؟ ڕێگایه‌كی یه‌كجار درێژمان له پێشه، هه‌رچه‌ند یار له ماڵه!
شێخی سه‌نعان، سه‌رقافڵه‌ی عاریفانی یه‌كخواناس و یه‌كخواپه‌رست... یه‌كێكی تره له‌و نموونانه‌ی له ئه‌ده‌بیاتی عیرفانیدا جێگه‌یه‌كی زۆر و پێگه‌یه‌كی و به‌رزی گرتووه، له منطق الطیردا دوور و درێژ باسی پایه‌ی شێخی سه‌نعان و زۆریی موریده‌كانی و فره‌یی حه‌ج و عومره و عیباده‌تی كراوه، ئه‌و له‌پڕێكدا عاشقی كچه ئه‌رمه‌نییه‌كی گاور ده‌بێت و له‌به‌ر ئه‌و، واز له ئیسلامه‌تی ده‌هێنێت، ده‌چێت و ده‌بێته شوانی په‌زی ماڵه گاور و زوننار له پشتی ده‌به‌ستێت... هه‌ر وه‌ك چۆن له كتێبی پیرۆز و له سفری ئه‌یووبدا گفتوگۆیه‌كی دورودرێژی پڕ له دژیه‌كی له نێوان ئه‌یووب و هه‌ر سێ هاوڕێی -ئیلیفازی تیمانی، به‌لده‌دی شووحی و سوفه‌ری نوعماتی-دا نه‌قڵ كراوه و خوێنه‌ری ساده وا ده‌زانێت ئه‌یووب كه‌سێكی ناشوكر و نائارامه و سێ دۆسته‌كه‌ی دینداری ته‌واو و خواناسی كامڵن، كه‌چی پێچه‌وانه‌كه‌ی ڕاسته، ڕێك ئاوه‌هایش عه‌تتار له منطق الطیردا گفتوگۆی موریدانی شێخی سه‌نعانی له‌گه‌ل شێخه‌كه‌یاندا تۆمار كردووه. له‌وان لۆمه و له‌و بێباكی و وه‌ڵامی توند و سارد. دێڕێك له‌و دێڕانه‌ی گازنده و له‌ده‌مدانه‌وه‌یه‌كی گرنگی تێدایه، ئه‌مه‌یه:
آن دگر گفتش که هـرکه آگـاه شد گوید این پیر این چنین گمراه شد
گفت من بس فارغم از نام و ننگ شـیشە سالوس بشکستم به سنگ
عه‌تتاری نه‌یشابووری
"یه‌كێكی دیكه به شێخی سه‌نعانی گوت: هه‌ر كه‌سێ ئاگادار ببێته‌وه، ده‌ڵێت ئه‌م پیره به‌م چه‌شنه گومڕا بوو. ئه‌و گوتی: من ته‌واو بێباكم له ناوبانگ و نه‌نگی و گوێی ناده‌مێ، شووشه‌ی ده‌مته‌ڕی و ڕیاكاریم به به‌رد شكاندووه و هیچی لێ نه‌ماوه‌ته‌وه."
ئه‌و كچه هه‌موو بته‌كانی ناخی شێخی سه‌نعان وردوخاش ده‌كات و كرۆكی خۆی، كه پڕاوپڕه له لاوازی و كێماسی و سێبه‌ری وه‌ك حه‌قیقه‌ت خۆنیشانده‌ر، بۆ ده‌خاته ڕوو و په‌رده له‌سه‌ر خاڵه تاریكه‌كانی هه‌ڵده‌ماڵێت، په‌ی به فانیبوونی كچه‌یش ده‌بات و له ڕاستیی ژین و بوون ده‌گات. ئیتر دوای ئه‌وه‌ی له بتی خۆدیتن و خۆپه‌رستن ڕزگاری ده‌بێت و له‌وه‌ی ناوی پێبه‌ست و پێبه‌نده قوتاری ده‌بێت، ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ خواپه‌رستییه‌كی بێغه‌لوغه‌ش و ته‌نیا خوا ده‌بینێت و حسێب بۆ هیچی تر، ته‌نانه‌ت خۆیشی، ناكات، به‌مه ده‌گاته حه‌قیقه‌تی ته‌وحید.
هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌یه عاریفان ئه‌ویان كردووه‌ته پێشه‌نگ و وه‌كو سیمبوڵی خواناسی و له‌خۆبوورین، تێی ده‌ڕوانن.
گر مریـد راه عشـقی فكـر بدنـامی مكـن
شیخ صنعان خرقه رهن خانه خمار داشت
حافزی شیرازی
"گه‌ر موریدی ڕێگه‌ی عیشقی بیر له به‌دناوی مه‌كه‌ره‌وه، شێخی سه‌نعان كونجكه‌كه‌ی له گره‌وی خانه‌ی مه‌یفرۆش ـمه‌یخانه‌ـدا بوو".
به‌دناویی له‌و جۆره، سه‌د خۆشناوی ده‌هێنێت و شكانی وه‌ها، له هه‌زار تۆكمه‌یی وه‌همی خاسترێكه. هه‌ر نیگار و بتێكی ئاشكار ببێته بایزی له‌نێوچوونی بته شاراوه‌كانی ناخمان، ده‌بێت ماچی بكه‌ین و له‌سه‌ر ته‌وقی سه‌رمانی دانێین، چون به‌دڵنیاییه‌وه هێنده نابات خۆیشی له‌خۆوه ورد ده‌بێت و وه‌كو تۆز به هه‌وادا ده‌چێت. له ده‌وری تیری نیگایه‌ك گه‌ڕێ كه خۆ درۆیینه‌كه‌ت ده‌پێكێت و خۆتی ڕاسته‌قینه‌ت ده‌ژێنێته‌وه. به سیاقه‌ی پریشكێك به سووره‌تت ده‌سووتێنێت و مانات بڵێسه‌دار ده‌كات!
ڕۆژانه كه‌سانێك ده‌بینین وه‌كو هێمای چاكه‌خوازی ده‌رده‌كه‌ون و سه‌دان كه‌س په‌نجه‌یان بۆ ڕاده‌كێشن، وه‌لێ كه‌سی كرۆكبین كه لێیان ورد ده‌بێته‌وه، ده‌بینێت ئه‌مانه، چاكه‌كاری بووه‌ته بت و خراپه‌یان! گه‌ر ده‌ته‌وێت بۆتی وردتر بكه‌مه‌وه، گوێ ڕادێره:
چاكه‌كاری ئه‌وه‌یه چی له كوێدا له‌ته‌ك حه‌قدا ته‌بایه و بۆ ئه‌وانی له‌گه‌لتن گونجاو و به‌سووده، ئه‌وه بكه‌یت. له جێیه‌كدا ئاتاجێك هه‌یه و پێویستیی به كۆمه‌كه و تۆ پێت ده‌كرێت بێ ئه‌وه‌ی زیان به كه‌سانی تر بگه‌یه‌نیت، به هانایه‌وه بچیت، كه ده‌ستی ده‌گریت و یارمه‌تیی ده‌ده‌یت، تۆ چاكه‌خواز و چاكه‌كاریت. به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئاگات له خۆت نه‌بێت و ناوبانگی خۆتت به چاكه ببیستیته‌وه، ورده ورده وه‌هات لێ دێت به بیستنی ئه‌وه‌ی كه‌سانی تر خه‌ریكی یارمه‌تیدانی موحتاجانن، قه‌ڵس ده‌بیت و پێت ناخۆشه، ئه‌گه‌ر وا ڕێك بكه‌وێت كه‌سێك به‌سه‌ر تۆدا باز بدات و چاكه‌یه‌ك ده‌گه‌ل كه‌سێكی چاوله‌خێردا بكات، بۆت بلوێت لێی تێك ده‌ده‌یت و لێ ناگه‌ڕێیت چاكه‌كه‌ی بگاته جێ، یا لانی كه‌م له دڵه‌وه پێت ناخۆشه فڵان كه‌س ئه‌و خێره ده‌كات و ده‌مارت گرژ ده‌بێت و به بیرلێكردنه‌وه‌ی، باری دڵ و ده‌روونت ده‌شێوێت. ئه‌و چركه‌یه‌ی له هه‌ناوی خۆتدا هه‌ست به ئاوه‌ها هه‌ستێك ده‌كه‌یت، بزانه ده‌مێكه تۆ بۆ خوا كارت نه‌كردووه و خه‌ریكی خۆپه‌رستی، یا چاكه‌ی خۆ په‌رستن بوویته و له‌گه‌ل حه‌قپه‌رستی و چاكه‌كاریدا لێت ئاڵۆسكاوه و به هه‌ڵه تێیگه‌یشتوویت!
چی له‌باره‌ی ئه‌م مه‌سه‌له ئاوكێشه‌وه بڵێم و چۆنی ڕوون بكه‌مه‌وه؟ كه خۆم هێشتا له هه‌وه‌ڵی ڕێدام و پێم له داو و نێو ته‌ڵه‌ی شیركی ته‌قواناو و ته‌وحیدنوێندا گیری كردووه و له هه‌ر ئه‌ڵقه‌یه‌كی ده‌ریده‌كه‌م، له ئه‌ڵقه‌یه‌كی تری به‌ن ده‌بێت!